“Όταν το 2003 δημοσίευσα ένα βιβλίο όπου προσπάθησα να δείξω ακριβώς πως η κατάσταση εξαίρεσης γινόταν στις Δυτικές δημοκρατίες ένα κανονικό σύστημα διακυβέρνησης, δεν μπορούσα να φανταστώ ότι η διάγνωσή μου θα αποδεικνυόταν τόσο ακριβής” είπε ο Giorgio Agamben σε διάλεξή του στην Αθήνα το 2013. Και παρακάτω:
Έχοντας να αντιμετωπίσει μια συνεχόμενη κατάσταση εξαίρεσης, η κυβέρνηση τείνει να παίρνει τη μορφή ενός διαρκούς πραξικοπήματος. Παρεμπιπτόντως, αυτό το παράδοξο θα ήταν μια ακριβής περιγραφή αυτού που συμβαίνει εδώ στην Ελλάδα όπως και στην Ιταλία, όπου η κυβέρνηση εννοεί να κάνει συνεχή μικρά πραξικοπήματα. Η παρούσα κυβέρνηση της Ιταλίας δεν είναι νόμιμη. (πηγή)
Οι μεγαλόστομες εκφράσεις του ομιλητή φανερώνουν το αδιέξοδο της σκέψης που προσπαθεί με σαρωτικούς ορισμούς, όπως η κατάσταση εξαίρεσης ή το πραξικόπημα, να ερμηνεύσει ένα σύνολο πολιτικών φαινομένων και καταστάσεων που θα έπρεπε να περιγραφούν ξεχωριστά και σε διαφορετικές το καθένα διαστάσεις. Έτσι μια συνταγματική εκτροπή χαρακτηρίζεται αμέσως πραξικόπημα, ή μια κυβερνητική νομοθετική αυθαιρεσία, κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Το άλμα είναι πολύ μεγάλο κι όμως γίνεται εύκολα πιστευτό από πολλούς γιατί στηρίζεται στον εξής απλοϊκό συλλογισμό: τα παραδείγματα αυταρχικής επιβολής της από τα πάνω εξουσίας (κρατικής ή από διεθνείς θεσμούς) πολλαπλασιάζονται, και εφόσον η κατεξοχήν λειτουργία της εξουσίας είναι η συνεχώς εντεινόμενη καταστολή, η εξουσία θα χρησιμοποιεί όλο και συχνότερα τα πιο αποτελεσματικά της εργαλεία – την κατάσταση εξαίρεσης και έκτακτης ανάγκης – για να διατηρήσει την παντοδυναμία της. Ο συλλογισμός είναι ανάξιος σοβαρής περαιτέρω ενασχόλησης, κρίνεται παρόλα αυτά αναγκαίο να επιμείνουμε λίγο ακόμα στην ανάλυση των επιπτώσεών του, καθώς αντιμετωπίζεται με σοβαρότητα από έναν αριθμό αναγνωστών που φαίνεται πως ικανοποιούνται με την επιβεβαίωση ιδεολογικών γραμμικών αφηγήσεων και εντυπωσιάζονται από φαινομενικά βαθυστόχαστες αναλύσεις που δεν αντέχουν σε θεωρητικές αναμετρήσεις ουσίας.
Η παραπάνω αστόχαστη χρήση όρων όπως πραξικόπημα ή κατάσταση εξαίρεσης, επαναλαμβάνεται από μελετητές πολιτικής θεωρίας – και διαχέεται στον δημόσιο διάλογο – και για μια σειρά από άλλους όρους: δικτατορία, φασισμός, ολοκληρωτισμός. Έτσι η δικτατορία δεν είναι πια μόνο το αυταρχικό πολιτικό καθεστώς που προκύπτει από την κατάληψη της εξουσίας με στρατιωτικά μέσα· o φασισμός δεν είναι μόνο το μαζικό αυταρχικό πολιτικό κίνημα που επιδιώκει να καταλάβει την εξουσία με οποιοδήποτε τρόπο και να καταλύσει τον κοινοβουλευτισμό· και ο ολοκληρωτισμός δεν είναι μόνο το πολιτικό σύστημα που διεισδύει με απόλυτο έλεγχο σε κάθε πτυχή της ζωής καταλύοντας τον διαχωρισμό ιδιωτικής και δημόσιας σφαίρας. Έχουμε τώρα και τις μεταμοντέρνες εκδοχές της δικτατορίας, του φασισμού, του ολοκληρωτισμού, για τις οποίες το προσωπικό και το καθημερινό μετατρέπονται στο πολιτικό (το γνωστό Τhe personal is political των New Left φοιτητικών και φεμινιστικών κινημάτων των δεκαετιών του 1960 και 70). Έτσι ψάχνουμε τον ορισμό του φασισμού, της δικτατορίας, του ολοκληρωτισμού όχι στα συγκεκριμένα πολιτικά καθεστώτα για τα οποία είναι φτιαγμένοι οι όροι αυτοί, αλλά στις συμπεριφορές των καθημερινών ανθρώπων, σε επιμέρους εξουσιαστικές σχέσεις και συμβάντα, σε αφηρημένα σχήματα. Διαβάζουμε και ακούμε λοιπόν απόψεις για εποχή φασισμών εκεί που δεν υφίσταται κίνδυνος κατάληψης κρατικής εξουσίας από φασιστικά κινήματα. Διαβάζουμε σχετικά με τον παραλληλισμό των ναζιστικών στρατοπέδων εξόντωσης με τα σύγχρονα κέντρα κράτησης μεταναστών, εκεί που δεν υπάρχουν συνθήκες καταναγκαστικής εργασίας και βίαιου ξεριζωμού των ανθρώπων από τις εστίες τους από φασιστικά καθεστώτα. Ακούμε για δικτατορίες του κεφαλαίου ή των αγορών και ύπαρξη ολοκληρωτικών πρακτικών εκεί που επικρατεί ο οικονομικός φιλελευθερισμός και έχουμε καταφανώς να κάνουμε με φιλελεύθερες ολιγαρχίες στο πολιτειακό επίπεδο.
Πρώτο μέλημά μας λοιπόν για την σε βάθος κατανόηση του κοινωνικoύ γίγνεσθαι είναι να έχουμε ξεκάθαρη αντίληψη των εννοιών που χρησιμοποιούμε, και στη συνέχεια να προσπαθήσουμε να διαυγάσουμε τα πράγματα με βάση τις έννοιες κι όχι να προσπαθούμε να στριμώξουμε τα πράγματα μέσα σε αταίριαστα εννοιολογικά σχήματα. Γίνεται φανερό από την περίπτωση του Agamben ότι τα ιδεολογικά εργαλεία όχι μόνο δεν βοηθούν προς αυτή την κατεύθυνση, αλλά συσκοτίζουν τις πιθανώς ειλικρινείς προθέσεις για κριτική στάση απέναντι στα γεγονότα. Όταν βάλουμε στις διαστάσεις που τους αρμόζουν έννοιες όπως αυτές που αναφέρθηκαν σε αυτό το κείμενο τότε ίσως να αναγνωρίσουμε και την δημοκρατία ως αυτό που είναι, το πολιτικό δηλαδή καθεστώς όπου η εξουσία βρίσκεται απευθείας στα χέρια των πολιτών και ουδεμία σχέση έχει με τον κοινοβουλευτισμό.
