Θεωρία ευγένειας και δημόσιος βίος
Για την παγκόσμια μέρα ελληνικής γλώσσας, που καθιερώθηκε από το 2017 ως η 9η Φεβρουαρίου, χρήσιμο είναι φέτος να δώσουμε λίγη προσοχή και στο περιεχόμενο και την προαίρεση του λόγου, πέρα από τον απλό γλωσσικό κώδικα. Το γλωσσικό νόημα είναι ο λόγος για τον οποίο…
Ο πλατωνικός Σοφιστής και ο καθαρμός της ψυχής
Ο διάλογος Σοφιστής, ανήκει στα έργα της ύστερης συγγραφικής περιόδου του Πλάτωνα. Είναι ο πρώτος διάλογος της ημιτελούς τριλογίας: Σοφιστής – Πολιτικός – Φιλόσοφος. Μόνο οι πρώτοι δύο διάλογοι φαίνεται ότι γράφτηκαν. Αφετηριακό ερώτημα της τριλογίας είναι αν ο σοφιστής, ο πολιτικός και ο φιλόσοφος είναι διαφορετικά πρόσωπα ή μπορούν να είναι ένα. Όσον αφορά τον δραματικό χρόνο, ο Σοφιστής παρουσιάζεται να εκτυλίσσεται την ημέρα αμέσως μετά τον διάλογο Θεαίτητο, όπου είχαν εξετάσει τι είναι γνώση. Κύριοι συνδιαλεγόμενοι στον Σοφιστή είναι ο Ξένος Ελεάτης και ο Θεαίτητος, ενώ παρευρίσκονται ο μαθηματικός Θεόδωρος και ο Σωκράτης. Εξετάζουμε λοιπόν αποσπάσματα από τον Σοφιστή με εστίαση στην πρακτική της διαίρεσης εννοιών (διακριτική), που χρησιμοποιούν οι συνομιλητές για να ορίσουν τον σοφιστή. Στον διάλογο αναπτύσσονται και άλλα θέματα και ρητορική κατά την οποία αναιρείται τόσο ο υλισμός, όσο και ο ιδεαλισμός, αλλά επισημαίνεται και η ασάφεια και έλλειψη τεκμηρίωσης που βρίσκουμε σε προσωκρατικούς φιλοσόφους, όπως ο Παρμενίδης.
Περιθώρια βελτίωσης του πολιτικού συστήματος: η πολιτική ως πρώτη των επιστημών
Γίνεται δηλαδή αντιληπτή η ομάδα των πολιτικών ως το απόλυτα αλλότριο, το απόλυτα ξένο. Ψηλαφούμε δηλαδή μια απόλυτη αποξένωση μεταξύ πολιτών και πολιτικών, όσον αφορά τον τρόπο που προσλαμβάνεται η μεταξύ τους σχέση. Θα επανέλθουμε με επόμενη ευκαιρία στο ζήτημα αυτό. Πάντως το στοιχείο της φαυλότητας αποθαρρύνει περαιτέρω την ενασχόληση με τα κοινά και στηρίζει άρα το προηγούμενο στοιχείο, εκείνο της κλειστής ομάδας: κανενός παιδιού στόχος δεν θα μπορούσε να είναι να συγκαταλεχθεί στους φαύλους, εκτός αν οι φαύλοι είναι γονείς του, οπότε γνωρίζει και περίπου τι κάνουν και ότι δεν είναι φαύλοι.
Χριστούγεννα με τον Οντίν και πώς θα ζήσουμε χωρίς βαρβάρους
Επανειλημμένα έχουμε ακούσει για σπουδαίους αρχαίους πολιτισμούς, που φαίνεται να έφτασαν σε ύψη τεχνολογικής εξέλιξης και κάποια στιγμή καταστράφηκαν ή χάθηκαν. Αρχαιολογικά μνημεία του παρελθόντος προκαλούν προβληματισμό όσον αφορά το πώς κατασκευάστηκαν, εφόσον ακόμη και σήμερα θα ήταν εξαιρετικά δύσκολη, δαπανηρή και άλλοτε ουσιαστικά ανέφικτη η ανακατασκευή τους. Έχει άλλωστε χαρακτηριστεί αλαζονική η αντίληψη ότι ο σύγχρονος πολιτισμός είναι ο πιο εξελιγμένος τεχνολογικά στην πορεία του ανθρώπινου είδους.
Δέκα πληγές ιάσιμες
Ο φιλοσοφικός λόγος είναι σημαντικό να είναι σαφής. Σημαντικό επίσης είναι να είναι χρήσιμος, τεκμηριωμένος και άμεσα εφαρμόσιμος σε ζητήματα που απασχολούν σήμερα τον άνθρωπο. Ο φιλοσοφικός λόγος πρέπει να συνδέει τα σύγχρονα με τα διαχρονικά. Στο παρόν κείμενο επιχειρείται εντοπισμός περιθωρίων βελτίωσης στο θέμα της ιδεολογίας (πρόσληψης και ερμηνείας της πραγματικότητας), όπως διαπιστώνονται αρκετά συχνά, ώστε να αποτελούν πρόβλημα σε βαθμό κοινωνικών πληγών, αιτίες δυστυχίας στο κοινωνικό σύνολο. Αντιπροτείνονται κατευθύνσεις, οι οποίες ήδη επιδιώκονται από πολλούς και την τάση αυτή επιθυμούμε να ενισχύσουμε. Βασική θέση του άρθρου είναι πως τα προβλήματα μπορεί και να μην είναι ανεπίλυτα και η ελληνική πραγματικότητα μπορεί να βοηθηθεί στο θέμα της ιδεολογίας, το οποίο είναι σημαντικό, εφόσον η ιδεολογία κατευθύνει και το σύνολο της ανθρώπινης συμπεριφοράς, ατομικά και κοινωνικά. Παραθέτουμε τις ακόλουθες δέκα θέσεις με συνοπτικό σχολιασμό.
Ομοφυλόφιλία και παραδοσιακή ηθική: οι θέσεις των φιλοσόφων
Η στάση των φιλοσόφων προς την ομοφυλοφιλία δεν είναι ενιαία. Οι Πυθαγόρειοι και οι Κυνικοί (βλ. Διογένης Κυνικός)1 φαίνεται να είναι κατά της ομοφυλοφιλίας. Ειδικότερα οι Πυθαγόρειοι έχουμε πληροφορίες ότι απέρριπταν κάθε είδος άγονης σεξουαλικότητας και υποστήριζαν τη συνεύρεση ακόμη και μεταξύ αντρών και γυναικών μόνο με στόχο την τεκνοποίηση.2 Στους πλατωνικούς υπάρχει μία ανεκτικότητα και αποδοχή του φαινομένου, ενώ οι Στωικοί επέτρεπαν την ομοφυλοφιλία και τοποθετούσαν όλα όσα αφορούν τη σεξουαλικότητα, μαζί και την ομοφυλοφιλία, στα ουδέτερα. Όλα τα ρεύματα ωστόσο ήταν κατά των παθών και ειδικότερα στην περίπτωση αυτή, κατά της ακολασίας (είτε όσον αφορά την ετεροφυλοφιλία είτε την ομοφυλοφιλία). Τόσο οι Κυνικοί όσο και οι Στωικοί ήταν κατά των σωματικών ηδονών, ως μέρος του ασκητικού τρόπου ζωής.
Για την ημέρα της γυναίκας – Σεξισμός και σεξιστικός λόγος
Με αφορμή την παγκόσμια ημέρα της γυναίκας και στο πλαίσιο προηγουμένων φιλοσοφικών παρεμβάσεων χρήσιμη νομίζουμε είναι κάποια ενημέρωση σε σχέση την έννοια του σεξισμού και ειδικότερα του σεξιστικού λόγου. Σεξισμός είναι ο ρατσισμός με βάση το φύλο, η ύπαρξη δηλαδή στερεοτύπων, προσχηματισμένων εντυπώσεων και προσδοκιών όσον αφορά τα δύο φύλα, ανδρικό και γυναικείο. Ο σεξισμός συνδέεται κυρίως με την μακραίωνη κοινωνική αδικία σε βάρος των γυναικών, η οποία συχνά έχει εμποτίσει σε τέτοιο βαθμό τη σκέψη και τη νοοτροπία μας, που μοιάζει σε πολύ κόσμο να είναι αόρατη. Αφορά ωστόσο και τα δύο φύλα, καθώς το βάρος στην ανταπόκριση κοινωνικών προσδοκιών προς αποφυγή άμεσων ή έμμεσων τιμωριών επωμίζονται τόσο οι γυναίκες, όσο και οι άντρες…
Τα άκυρα επιχειρήματα και η οικονομία της σκέψης
Ως άκυρα επιχειρήματα ονομάζεται μια μεγάλη σειρά από εσφαλμένα ή ατελή σκεπτικά που διαπιστώνονται στην ανθρώπινη επικοινωνία και στη διατύπωση κρίσεων. Το πρώτο έργο στο οποίο εντοπίζονται και περιγράφονται τέτοιοι συλλογισμοί είναι οι Σοφιστικοὶ ἔλεγχοι του Αριστοτέλη, όπου παρατίθενται μία σειρά από τεχνικές, λεκτικά και λογικά τεχνάσματα, που χρησιμοποιούσαν οι σοφιστές ως γυμνάσματα για να οδηγούν τον συνομιλητή τους σε παράδοξο συμπέρασμα και πλάνη. Ο κατάλογος εμπλουτίστηκε αργότερα μετά τον Μεσαίωνα στη λατινική βιβλιογραφία γι αυτό πολλά από τα δημοφιλή άκυρα επιχειρήματα διασώζονται με λατινική ονομασία
Η ιδεολογία ως νάρθηκας της σκέψης και η έννοια της βελτίωσης στο πολιτικό σκηνικό
Η στάση του αρχαίου σκεπτικισμού είναι χρήσιμη για την αποδόμηση δογματικών τοποθετήσεων που λειτουργούν ως νάρθηκας της σκέψης και αναστέλλουν τη διερεύνηση. Ένα πλαίσιο βεβαιοτήτων είναι χρήσιμο κατά πως φαίνεται (βλ. Παραβάντης 2014) και δεν είναι σωστό να απορρίπτουμε ό,τι μπορεί να μην κατανοούμε. Ωστόσο το θέμα της ιδεολογίας (μη-γνώσης) ως νάρθηκα της σκέψης είναι πολύ σοβαρό, γιατί η σκέψη είναι το βασικό όπλο του ανθρώπινου είδους για την επιβίωση. Ιδιαιτέρως όταν η ιδεολογία, ως μη-γνώση και σύνολο αυθαίρετων (ή μερικώς στηριζόμενων στα δεδομένα) βεβαιοτήτων, λειτουργεί διχαστικά και πολυδιασπαστικά, όπως συμβαίνει στον χώρο της πολιτικής παγκοσμίως. Η κατάσταση αυτή αποτελεί βελτίωση από την αυθαιρεσία απολυταρχικών καθεστώτων. Η διαμαρτυρία ως έκφανση της ελευθερίας του λόγου και ο έλεγχος μεταξύ των ιδεολογικών χώρων στάθηκαν ευεργετικά για τον πολύ κόσμο.
Θεσμός: Η φιλοσοφική διαπαιδαγώγηση των κυβερνώντων
Στο παρόν άρθρο προτείνουμε συγκεκριμένη μορφή της παλιάς και νεότερης και για πολλούς αυτονόητης σκέψης για εκπαίδευση των κυβερνώντων πριν την ανάληψη του συγκεκριμένου αξιώματος. Στην πρόταση αυτή δεν μας οδηγεί η απαξίωση του υπάρχοντος πολιτικού συστήματος––παρά την ένταση της επικαιρότητας––αλλά η επιθυμία βελτίωσης και επικουρίας σε όλες τις θέσεις της κοινωνικοπολιτικής δομής, ώστε να γίνει το σύστημα (του οποίου αποτελούμε μέλη και στο οποίο οφείλουμε την ύπαρξή μας) πιο λειτουργικό. Αυτό μπορεί να γίνει με βέλτιστη διαχείριση και διοχέτευση της κοινωνικής ενέργειας και της πρωτογενούς πολιτικής προαίρεσης όλων των χώρων με συναίνεση και επιμερισμό έργου.