Το αντεστραμμένο προσωπείο του ανθρωπισμού
Ο άνθρωπος κουβαλάει μέσα του κάτι το ιδιαίτερα αποκρουστικό. Δεν εννοούμε τη ζέχνα που βγάζει η κατάσταση της βιολογικής του φθοράς. Ούτε την απώθηση που γεννάει η επίδραση του χρόνου στα ματαιόδοξα λικνίσματα της ήβης. Αυτό είναι μοίρα, και η μοίρα είναι ελπιδοφόρα γιατί εξισώνει τους βροτούς. Όχι δεν είναι αυτό το πιο αποκρουστικό χαρακτηριστικό του ανθρώπου. Ούτε εννοούμε τη δυσαρέσκεια που γεννάει η ματαιοπονία της μασκαρεμένης πόζας των αυτοπαθών εγωιστών. Ούτε κάνουμε λόγο για την τρομερή του ικανότητα να εκλογικεύει τον θάνατο των συνανθρώπων του. Να μετατρέπει τις εκατόμβες των ψυχών σε λογιστικό συντελεστή. Όσο θηριώδης και αν είναι η ικανότητά του να ποσοτικοποιεί το όφελος από τον θάνατο ενός νηπίου, τίποτα δεν είναι τόσο αποκρουστικό όσο η τερατώδης ιδιότητα του ανθρώπου να είναι διπλοπρόσωπος. Άλλωστε μάθαμε να συμβιώνουμε με τον λελογισμένο φόνο. Γίναμε φίλοι του. Συνηθίσαμε το μαζικό έγκλημα και πλέον δεν προκαλεί δέος.
Αλμπέρ Καμύ – Η πτώση κι η εξορία (Β’ μέρος)
Ο φόνος του Άραβα αποτελεί το σκοτεινό σημείο του Ξένου: γίνεται χωρίς κανένα απολύτως κίνητρο ή συναισθηματική φόρτιση, αλλά δεν είναι όμως ούτε φόνος εξ αμελείας ή ατύχημα, γιατί τότε ο Μερσώ δεν θα μπορούσε να καταδικαστεί σε θάνατο. Ο φόνος διαπράττεται εν πλήρει συνειδήσει, αλλά και χωρίς κανένα λόγο. Ταυτόχρονα, ο συγγραφέας μας εξηγεί ότι δεν είναι εξαιτίας του φόνου που καταδικάζεται ο ήρωάς του, αλλά γιατί δεν έκλαψε στην κηδεία της μητέρας του, γιατί δηλαδή δεν συμμετέχει στην κοινή κοινωνική υποκρισία. Με αφορμή το φόνο, ισχυρίζεται ο συγγραφέας του Ξένου, η κοινωνία εκδικείται στην πραγματικότητα κάποιον που αρνείται να συμμορφωθεί με την ηθική της, έναν αντικομφορμιστή που δεν πιστεύει σε τίποτα και αρνείται μέχρι τέλους να υποταχθεί.
Το πάθος και το παράλογο στους αδελφούς Καραμαζώφ
Το μεγαλείο του Ντοστογιέφσκι βρίσκεται ακριβώς σε αυτό το σημείο: Έναν αιώνα πριν την καθολική εδραίωση της μεταηθικής κοινωνίας, αυτός μπόρεσε και διέκρινε κόμπο τον κόμπο το νήμα επάνω στο οποίο εξυφάνθηκε, εν είδει «χειραφέτησης», ο σύγχρονος εκλεπτυσμένος ωφελιμισμός ο οποίος παράγει ακόμα και αυτήν την στιγμή που μιλάμε εκατομμύρια καθημερινούς Άιχμαν και Όπενχάιμερ. Άλλωστε, ποια καλύτερη περιγραφή ταιριάζει για τον σύγχρονο κόσμο από τα παρακάτω λόγια; «Αφού τίποτα λοιπόν δεν είναι αληθινό ή ψεύτικο, καλό η κακό, θα έχουμε σαν κανόνα να αναδειχτούμε αποτελεσματικοί, δηλαδή πιο δυνατοί. Ο κόσμος όμως τότε δεν θα χωρίζεται σε δίκαιους κι άδικους αλλά σε αφέντες και δούλους».