Η Επειγόντως Επίκαιρη Χάνα Άρεντ – του Richard J. Bernstein
Η Άρεντ δεν ήταν μια δογματική καταστροφολόγος. Η απερίσκεπτη απελπισία και η απερίσκεπτη αισιοδοξία είναι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Για να αντιμετωπιστούν οι προειδοποιήσεις της σχετικά με τους πολιτικούς κινδύνους της σύγχρονης ζωής, η Άρεντ επεξεργάστηκε μια πυκνή σύλληψη της πολιτικής αξιοπρέπειας. Όπως και ο δύτης που αναζητά μαργαριτάρια στην Τρικυμία του Σαίξπηρ, έτσι και εκείνη προσπάθησε να ανακτήσει τα μαργαριτάρια από το παρελθόν, τότε που η πολιτική ελευθερία εκδηλώνεται με συγκεκριμένο τρόπο – στην ελληνική πόλις, στην Αμερικανική Επανάσταση, στην Κομμούνα των Παρισίων ή στην Ουγγρική εξέγερση του 1956.
‘Ταξίδι’ στην εικόνα του Άλλου: Αιθιοπική Ορθόδοξη Εκκλησία
Η κατάνυξη είναι πλέον ένα σπάνιο συναίσθημα που λαχταρώ να νιώσω, πόσο μάλλον να μοιραστώ μαζί με άλλους σε μία βαθιά σύνδεση. Ο Χριστός — όπως μαθαίνω διαρκώς — ως νόημα και παρουσία έχει την τάση να ξεπηδάει από τα πιο απίθανα μέρη και νιώθω σαν να τον αναζητώ στο πιο σοβαρό παιχνίδι ‘θησαυρού’ του κόσμου.
Ναζισμός, το κρυφό πρόσωπο της νεωτερικότητας
Μέσα σ’αυτό το κλίμα χαρούμενου φεστιβισμού και επιθετικού σχετικισμού που χαρακτηρίζει τις δυτικές κοινωνίες, o ναζισμός αποτελεί κυριολεκτικά την πέτρα του σκανδάλου. Παρά την ομόφωνη κατακραυγή για τα εγκλήματά του, καταφέρνει να επιβιώνει ανενόχλητος, σαν ζωντανό απολίθωμα, και χωρίς να έχει ανάγκη να κρύψει το αληθινό του πρόσωπο. Κι αν καταφέρνει κάτι τέτοιο, είναι γιατί το ιστορικό, αποκρουστικό του πρόσωπο είναι κάτι το απαραίτητο, τόσο στους αφελείς οπαδούς όσο και στους ορκισμένους εχθρούς του. Αν για τους πρώτους η πιστότητα της αναπαράστασης μπορεί να λειτουργεί ως υπόσχεση επιτυχίας ή συνταγή ψυχικής πλήρωσης, για το νεωτερικό αφήγημα ο ναζισμός λειτουργεί ως ανάθεμα, ως το άκρον άωτον του Κακού, μια έννοια με σχεδόν μεταφυσική υπόσταση, τόσο αντίθετη με το πνεύμα της προόδου που να ορίζει αυτόματα και από την ανάποδη την ίδια την ουσία των λεγόμενων ουμανιστικών αξιών.
Συνηγορία στο μικροαστισμό
Κατά βάση, όσοι ασπάζονται αυτή τη νέα θρησκεία είναι άτομα και ομάδες που ποντάρουν στην έννοια του «δικαιώματος», έχοντας εφεύρει εργαλεία για τη ριζική εξάλειψη όλων εκείνων των «καταπιεστικών» θεσμών και θεμελίων, όπως το φύλο και η οικογένεια. Στην πραγματικότητα, όπως φαίνεται μέσα από τον τρόπο που εκδηλώνονται όλα αυτά τα γκρουπ των «θεοσεβούμενων» Σάντσο Πάντσα της μεγάλης κωμικοτραγικής και δονκιχωτικής μεταμοντέρνας κουλτούρας, διαπιστώνει κανείς ότι βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια νέα ψευδοεπιστήμη, η οποία για να επικρατήσει πρέπει, πάση θυσία, να καταστρέψει όλα όσα χαρακτηρίζουν τον τρόπο ζωής και ύπαρξης του απλού/μέσου ανθρώπου, του αλλιώς λεγόμενου «μικροαστού».
Το αντεστραμμένο προσωπείο του ανθρωπισμού
Ο άνθρωπος κουβαλάει μέσα του κάτι το ιδιαίτερα αποκρουστικό. Δεν εννοούμε τη ζέχνα που βγάζει η κατάσταση της βιολογικής του φθοράς. Ούτε την απώθηση που γεννάει η επίδραση του χρόνου στα ματαιόδοξα λικνίσματα της ήβης. Αυτό είναι μοίρα, και η μοίρα είναι ελπιδοφόρα γιατί εξισώνει τους βροτούς. Όχι δεν είναι αυτό το πιο αποκρουστικό χαρακτηριστικό του ανθρώπου. Ούτε εννοούμε τη δυσαρέσκεια που γεννάει η ματαιοπονία της μασκαρεμένης πόζας των αυτοπαθών εγωιστών. Ούτε κάνουμε λόγο για την τρομερή του ικανότητα να εκλογικεύει τον θάνατο των συνανθρώπων του. Να μετατρέπει τις εκατόμβες των ψυχών σε λογιστικό συντελεστή. Όσο θηριώδης και αν είναι η ικανότητά του να ποσοτικοποιεί το όφελος από τον θάνατο ενός νηπίου, τίποτα δεν είναι τόσο αποκρουστικό όσο η τερατώδης ιδιότητα του ανθρώπου να είναι διπλοπρόσωπος. Άλλωστε μάθαμε να συμβιώνουμε με τον λελογισμένο φόνο. Γίναμε φίλοι του. Συνηθίσαμε το μαζικό έγκλημα και πλέον δεν προκαλεί δέος.
Ομαδική σκέψη ή κοινή ευπρέπεια και αυτοδυναμία;
Ενώ ο τρόπος διασύνδεσής μας με τον κόσμο έχει αλλάξει ριζικά, το πρόβλημα παραμένει πάντα το ίδιο: η κατανόηση του τι συμβαίνει γύρω μας. Τα σύγχρονα μεγάλα θέματα είναι πάνω κάτω γνωστά: η ευρωπαϊκή ταυτότητα και η ΕΕ, το Ισλάμ και οι στόχοι του, το μεταναστευτικό, οι κοινωνικές και σεξουαλικές ελευθερίες, η νεοφτωχοποίηση (neo-pauperism) των δυτικών, η λειτουργία των ελεύθερων αγορών, η εθνική κυριαρχία και η παγκοσμιοποίηση. Αξίζει να ειπωθεί εξαρχής ότι, κατά τη γνώμη μας, οποιαδήποτε προσέγγιση παραμένει αγκιστρωμένη σε ιδεολογικά ρεύματα, ή σε αντιλήψεις που πηγάζουν μέσα από ομάδες που προωθούν συγκεκριμένες κοσμοθεωρίες, φράζει κάθε οδό προς την αλήθεια. Από την άλλη, άτομα που διαμορφώνουν γνώμη δίχως να εξαρτώνται από ομάδες έχουν περισσότερες πιθανότητες να κατανοήσουν τί πραγματικά συμβαίνει γύρω τους.
Αλμπέρ Καμύ – Η πτώση κι η εξορία (Β’ μέρος)
Ο φόνος του Άραβα αποτελεί το σκοτεινό σημείο του Ξένου: γίνεται χωρίς κανένα απολύτως κίνητρο ή συναισθηματική φόρτιση, αλλά δεν είναι όμως ούτε φόνος εξ αμελείας ή ατύχημα, γιατί τότε ο Μερσώ δεν θα μπορούσε να καταδικαστεί σε θάνατο. Ο φόνος διαπράττεται εν πλήρει συνειδήσει, αλλά και χωρίς κανένα λόγο. Ταυτόχρονα, ο συγγραφέας μας εξηγεί ότι δεν είναι εξαιτίας του φόνου που καταδικάζεται ο ήρωάς του, αλλά γιατί δεν έκλαψε στην κηδεία της μητέρας του, γιατί δηλαδή δεν συμμετέχει στην κοινή κοινωνική υποκρισία. Με αφορμή το φόνο, ισχυρίζεται ο συγγραφέας του Ξένου, η κοινωνία εκδικείται στην πραγματικότητα κάποιον που αρνείται να συμμορφωθεί με την ηθική της, έναν αντικομφορμιστή που δεν πιστεύει σε τίποτα και αρνείται μέχρι τέλους να υποταχθεί.
Η γενοκτονία των Αρμενίων και η προδοσία της φιλοσοφίας
Για την Marshall η φιλοσοφία έχει διαδραματίσει κεντρικό ρόλο στη γενοκτονία των Αρμενίων, αλλά και στην μετέπειτα άρνησή της από τους Τούρκους. Η φιλοσοφία έχει ματωμένα «χέρια» και πίσω από αυτό το αίμα βρίσκεται ο Καρτεσιανός Διαφωτισμός. Όταν μιλάμε για καρτεσιανό διαφωτισμό, εννοούμε έναν σαφή διαχωρισμό του κόσμου της λογικής από τον υλικό κόσμο, του κόσμου της εμπειρίας από εκείνον της σκέψης. Η προσέγγιση του Καρτέσιου ήταν πράγματι καταστροφική και σε συνδυασμό με ορισμένα στοιχεία του Διαφωτισμού, αλλά και της Γαλλική Επανάστασης, η φιλοσοφία παύει να είναι η αγάπη για τη σοφία, και γίνεται ένα δημιουργικό μέσο, ένα εργαλείο για να αλλάξει ο κόσμος.
Kurt Vonnegut – Χάρισον Μπέργκερον
μτφρ.: Νικόλας Γκίμπης Το έτος ήταν 2081 και, επιτέλους, όλοι ήταν ίσοι. Δεν ήταν απλώς ίσοι ενώπιον του Νόμου και του Θεού. Ήταν ίσοι ολοκληρωτικά. Κανείς δεν ήταν πιο έξυπνος από κανέναν άλλον. Κανείς δεν ήταν πιο όμορφος από κανέναν άλλον. Κανείς δεν ήταν πιο…
Αλμπέρ Καμύ – Η πτώση και η εξορία (Α’ μέρος)
Με τον ίδιο τρόπο που ο καλός άγριος του Ρουσσώ, υπόδειγμα αμόλυντης αθωότητας, φανέρωνε αυτόματα την υποκρισία του πολιτισμένου Ευρωπαίου, έτσι κι ο αθώος δολοφόνος θα φανέρωνε, υποτίθεται, την υποκρισία των δικαστών και την κατάφορη αδικία της δικαιοσύνης τους. Όπως όμως ο καλός άγριος δεν είναι καθόλου καλός και αθώος, αλλά μια λογοτεχνική εικόνα, δημιούργημα της φαντασίας του Ευρωπαίου που μέσω αυτής θέλει να εκφράσει την προσωπική του δυσαρέσκεια, έτσι κι ο αθώος δολοφόνος είναι ένα οξύμωρο που εξυπηρετεί έναν άλλο σκοπό. Τον σκοπό αυτό τον αποκαλύπτει παρακάτω ο ίδιος ο Κλαμάνς: «Το έγκλημα καταλαμβάνει ακατάπαυστα το προσκήνιο, όμως ο εγκληματίας στέκεται μόνο για λίγο και φευγαλέα σ’αυτό, για να αντικατασταθεί ευθύς από κάποιον άλλο. Οι σύντομοι θρίαμβοι αυτού του είδους πληρώνονται στο τέλος πολύ ακριβά.