Απόσπασμα από: «Ούτε ειρήνη, ούτε πόλεμος: η ευρωπαϊκή κοινωνία στο καθαρτήριο της βίας»
Προδημοσίευση από το 2ο τεύχος ResPublica / Σημειώσεις εκτός γραμμής για την ριζική κοινωνική αλλαγή. (Το νέο τεύχος αναμένεται το Γενάρη του 2019)
“Τούτη η Ευρώπη, με την αγιάτρευτη τυφλότητά της, πάντοτε στο σημείο να αυτοκτονήσει, κείται σήμερα μέσα σε μια τεράστια λαβίδα, ανάμεσα στη Ρωσία απ’τη μιά μεριά και στην Αμερική από την άλλη. Μεταφυσικά ιδωμένες, σε σχέση με τον παγκόσμιο χαρακτήρα που έχουν και στη σχέση που έχουν με το πνεύμα, Ρωσία και Αμερική είναι το ίδιο πράγμα∙ η ίδια ολέθρια μανία της εξαπολυμένης τεχνικής και των άρριζων οργανώσεων του μέσου ανθρώπου. Η κατάσταση της Ευρώπης είναι τόσο περισσότερο δυσοίωνη, όσο η αποδυνάμωση του πνεύματος προέρχεται από αυτήν την ίδια, από την ίδια της την πνευματική κατάσταση που κυριάρχησε κατά το πρώτο ήμισυ του 19ου αιώνα. Και εκείνη την εποχή συνέβη σε εμάς αυτό που ασμένως και συντόμως χαρακτηρίζουν ως “κατάρρευση του γερμανικού ιδεαλισμού”. Το σκοτείνιασμα του κόσμου, η φυγή των θεών, η καταστροφή της γης, η μαζοποίηση του ανθρώπου, το μίσος κι η καχυποψία για οτιδήποτε δημιουργικό ή ελεύθερο, προσέλαβε στο σύνολο της οικουμένης μια τέτοια έκταση, ώστε οι παιδαριώδεις κατηγορίες της αισιοδοξίας και της απαισιοδοξίας να έχουν από καιρό γίνει καταγέλαστες».
Αυτά τα λόγια, που με τόσο εύστοχο και συμπυκνωμένο τρόπο περιγράφουν τη σημερινή πολιτική κατάσταση της ευρωπαϊκής ηπείρου, ανήκουν στον Μάρτιν Χάιντεγγερ και είναι γραμμένα το 1935. Προέρχονται από την Εισαγωγή στην Μεταφυσική[1] και, παρά την απόσταση που τα χωρίζουν από το σήμερα, εντυπωσιάζουν τόσο με την επικαιρότητά τους όσο και με την ακρίβεια της περιγραφής των συμπτωμάτων της ασθένειας του “ευρωπαίου ασθενούς”: η γεωπολιτική μοίρα της σημερινής Ευρώπης, εγκλωβισμένης ακόμα μια φορά στο αμερικανο-ρωσικό μπρα ντε φερ, και με την οικονομία της υπό πίεση εξ αιτίας του παγκοσμιοποιημένου ανταγωνισμού, μοιάζει να είναι καθηλωμένη στο ίδιο σχεδόν αδιέξοδο. Βέβαια, τη στιγμή που ο Γερμανός φιλόσοφος έγραφε τις παραπάνω γραμμές, είχε στο μυαλό του τη ναζιστική Γερμανία, την οποία και θεωρούσε εκείνη την περίοδο νόμιμο συνεχιστή της ευρωπαϊκής παράδοσης και μοναδικό αντίβαρο στην ασφυκτική πίεση της αμερικανο-ρωσικής “τανάλιας”. Ο Χάιντεγγερ δεν φανταζόταν βεβαίως ότι αυτή η “πέραν της όποιας αισιοδοξίας ή απαισιοδοξίας” απελπιστική κατάσταση της Ευρώπης θα αφορούσε πρωτίστως τη δική του χώρα, η οποία, μόλις δέκα χρόνια μετά, θα βρισκόταν ισοπεδωμένη στο “σημείο μηδέν” της σύγχρονης ιστορίας της. Όμως αυτή η εσφαλμένη ερμηνεία της ιστορίας που τον οδήγησε στην, έστω και βραχύβια, στήριξη του χιτλερικού καθεστώτος, δεν θά ‘πρεπε σε καμία περίπτωση να μας οδηγήσει στη γενική απόρριψη των παρατηρήσεων και των συμπερασμάτων του και να παραγνωρίσουμε την επικαιρότητά τους. Αντιθέτως, και πέρα από το γεγονός ότι τα μετέπειτα ιστορικά γεγονότα επιβεβαίωσαν τις προβλέψεις του, έστω και με τρόπο αρνητικό για την χώρα του[2], οφείλουμε να αναγνωρίσουμε την οξυδέρκεια της σκέψης του Γερμανού, που τοποθετεί σε μια σχέση άμεσης παραλληλίας την παρακμή της Δύσης (παρακμή κοινωνική και πνευματική) με την επικείμενη έκρηξη βίας του Β’ Π. Π. Η σχέση όμως αυτή δεν ερμηνεύεται με μια ρηχή ορθολογικότητα, ως σχέση αιτίας και αποτελέσματος, αλλά ως μια ενιαία και πιο περίπλοκη διαδικασία, που έχει τις ρίζες της σε μια βαθύτερη πνευματική κατάπτωση, που κατατρώει εκ των έσω την Ευρώπη. Αυτή η κατάπτωση συμπεριλαμβάνει τόσο τα ανθρώπινα όσο και τα εξωανθρώπινα στοιχεία του δυτικού κόσμου, την ανθρώπινη κατάσταση αλλά και το φυσικό περιβάλλον, που θεωρούνται όλα υπό το πρίσμα μιας αναπότρεπτης καταστροφής. Αυτή η καταστροφή βρίσκεται σε άμεση συνάφεια με την “φυγή των θεών”. Ο Χάιντεγγερ υπαινίσσεται εδώ καθαρά ότι είναι η εγκατάλειψη του μοντέρνου ανθρώπου από τους θεούς του που προετοιμάζει το έδαφος για την επερχόμενη καταστροφή και την έλευση του θεού της βίας.”
[1]Μάρτιν Χάιντεγκερ, Εισαγωγή στη Μεταφυσική, μτφρ.: Χρ. Μαλεβίτση, Δωδώνη 1973, σσ 67-68, 75.
[2]Όπως είναι γνωστό, όχι μόνο μια μεγάλη πλειοψηφία ευρωπαϊκών κρατών είχε ταχθεί στις αρχές της δεκαετίας του ’40 στο πλευρό των Ναζί (είτε ανοιχτά, με σύναψη συμμαχιών, είτε παθητικά, με de facto συνεργασία δωσιλογικών κυβερνήσεων), αλλά η τελική συντριβή της Γερμανίας επιτεύχθηκε από την συντονισμένη επίθεση των αμερικανικών και ρωσικών δυνάμεων.
Oλόκληρο το κείμενο στο 2ο τεύχος ResPublica
