* Του Δημήτρη Ζούνη

Στο παρόν άρθρο θα προσπαθήσουμε να αναλύσουμε τη Γαλλική Εξωτερική Πολιτική στην Νοτιοανατολική Μεσόγειο βάσει του Δομικού Ρεαλισμού. Το επιχείρημά μας είναι ότι η –διαφαινόμενη– μερική απόσυρση των ΗΠΑ από τη Μέση Ανατολή λόγω της ανόδου της Κίνας, που απειλεί τη θέση τους στην Ανατολική Ασία και τον Ειρηνικό Ωκεανό, δίνει την ευκαιρία σε υποσυστημικούς δρώντες της περιοχής να εισέλθουν δυναμικά στον ανταγωνισμό ισχύος, αυξάνοντας τις δυνατότητές τους και την ικανότητά τους προς επιβίωση, επαναπροσδιορίζοντας έτσι το διεθνές σύστημα από πολυπολικό, υπό σαφή αμερικανική επιρροή¹, σε πολυπολικό με επιπλέον επιρροές από άλλους εξωτερικούς δρώντες όπως η Γαλλία, η Ρωσία και το Ιράν. Αποτέλεσμα των παραπάνω είναι μία νέα κατανομή δυνατοτήτων, η οποία θα επιφέρει μια νέα ισορροπία ισχύος. Αυτό το κενό ισχύος ζητάει να καλύψει, μεταξύ άλλων, η Γαλλία², η οποία βασίζει την εξωτερική της πολιτική σε συγκεκριμένες αρχές και αξιώματα. Για να συνοψίσουμε, το παρόν κείμενο θα προσπαθήσει να ερμηνεύσει τη Γαλλική Εξωτερική Πολιτική μέσα στο πλαίσιο του Δομικού Ρεαλισμού, χρησιμοποιώντας δυο ανεξάρτητες μεταβλητές – τη δομή και την ισορροπία ισχύος, υπό το πρίσμα των αρχών της Γαλλικής Εξωτερικής Πολιτικής. Κατ’ αυτόν τον τρόπο θα εξηγήσουμε τη συμπεριφορά της στο υποσύστημα της Νοτιοανατολικής Μεσογείου. Η ερμηνεία σχηματικά θα είναι α=ƒ(β,γ).

Έχοντας ως κύρια θεωρία τον Δομικό Ρεαλισμό θα προσπαθήσουμε να ερμηνεύσουμε τη συνάρτηση α=ƒ(β,γ,), στην οποία το αριστερό μέρος θα αποτελεί την εξαρτημένη μας μεταβλητή και το δεξί τις ανεξάρτητες μεταβλητές, οι οποίες θα αποτελούν τα αίτια της ερμηνείας μας. Πιο αναλυτικά, στη συνάρτηση: α είναι η Γαλλική εξωτερική πολιτική στην Νοτιο-Ανατολική Μεσόγειο, β είναι η δομή και γ είναι η ισορροπία ισχύος.

Στη μεταβλητή της δομής λαμβάνονται υπόψιν τρεις βασικές έννοιες: Έτσι, η δομή³ ορίζεται βάσει της αρχής της διαρρύθμισης των μερών του συστήματος, του καθορισμού των λειτουργιών των τυπικά διαφοροποιημένων μερών και του τρόπου που οι μονάδες στέκονται η μία σε σχέση με την άλλη βάσει των σχετικών δυνατοτήτων τους⁴. Εδώ, πρέπει να αναλύσουμε περαιτέρω την παραπάνω θέση. Μέσα σε ένα σύστημα όπου χαρακτηρίζεται άναρχο λόγω της μη ύπαρξης ηγεμονικού δρώντα, και επειδή τα κράτη υπάρχουν στο σύστημα ως ανεξάρτητοι δρώντες και αντιλαμβάνονται πως μόνο μέσω της Αρχής της Αυτοβοήθειας μπορούν να διατηρήσουν τη θέση τους στο σύστημα, η κατανομή των σχετικών δυνατοτήτων ορίζεται βάσει του καταμερισμού ισχύος και των εσωτερικών δυνατοτήτων που διαθέτουν τα κράτη, εφόσον αυτά επιζητούν πάντα τη διατήρηση της αναρχικής δομής μέσα από μία κατανομή ισχύος – επιγενόμενο της αναγκαίας για την ύπαρξη του συστήματος ισορροπίας ισχύος. Συνεπώς, οι επιλογές που κάνουν μέσα στο πλαίσιο της εξωτερικής τους πολιτικής, μέσω της ανάπτυξης συγκεκριμένων βασικών αρχών ή μέσω adhoc πολιτικών, επηρεάζουν και τις δυνατότητές τους εντός της δομής.

Επιπλέον τα κράτη εντός του συστήματος τοποθετούνται βάσει των ικανοτήτων τους και οι αλληλεπιδράσεις τους δεν επηρεάζουν τις μεταξύ τους σχέσεις, αφού, όπως είπαμε, τα κράτη είναι όμοια μεταξύ τους αλλά όχι ισοδύναμα⁵, εξάλλου η ανισότητα των κρατών παρότι δεν παρέχει καμία εγγύηση για ειρήνη και ασφάλεια τις καθιστά δυνατές, και η κατανομή ισχύος είναι η μοναδική μεταβλητή που διακρίνει τα άναρχα συστήματα μεταξύ τους.

Γι’ αυτόν το λόγο θα εντάξουμε στην ανάλυση μας συγκεκριμένες βασικές αρχές εξωτερικής πολιτικής, που έχουν συνέχεια καθ’ όλη τη διάρκεια της 5^ης Γαλλικής Δημοκρατίας και διαμορφώνουν τις πολιτικές, μέσω του τρόπου που αυτές επηρεάζουν τις δυνατότητες της χώρας ως όμοιου δρώντα εντός της δομής⁶. Έτσι, θα μπορέσουμε να αναλύσουμε δομικά τη θέση της Γαλλίας εντός του συστήματος πριν εντάξουμε στην ανάλυσή μας την ανεξάρτητη μεταβλητή της ισορροπίας ισχύος.

Τέλος, η ισορροπία ισχύος αποτελεί μία συστημική πραγματικότητα και έναν μηχανισμό σταθεροποίησης της δομής και δημιουργεί μία κατάσταση ομοιότητας μεταξύ των κρατών. Εντάσσουμε την ισορροπία ισχύος στην εξίσωσή μας ως ανεξάρτητη μεταβλητή λόγω της αναγκαίας θέσης της για τη διατήρηση της θεμελιακής για τους συστημικούς δρώντες άναρχης δομής, έτσι ώστε αυτοί να παραμένουν ανεξάρτητοι. Δηλαδή, μπορεί να δώσει γενικές και χρήσιμες απαντήσεις στο πώς θα αντιδράσει ένα κράτος βάσει της ομοιότητας που το χαρακτηρίζει ως βασικό δρώντα και της θέσης του βάσει των δυνατοτήτων του, ώστε να διατηρήσει την ανεξαρτησία του εντός του συστήματος. Η ισορροπία ισχύος στα πλαίσια του Δομικού Ρεαλισμιού είναι μια πραγματική κατάσταση που περιορίζει τα κράτη⁷ και όχι μία συνταγή πολιτικής, διότι σε αυτήν την περίπτωση, θα έπρεπε να αναγάγουμε την ερμηνεία μας στο δεύτερο επίπεδο ανάλυσης και να προσπαθήσουμε μέσα από εργαλεία όπως η Ανάλυση Εξωτερικής Πολιτικής να παράγουμε μια μεταβλητή βασισμένη στις λειτουργίες του δρώντα. Οφείλουμε, όμως, να τονίσουμε πως η ανάγκη για την πολυπόθητη πολιτική που θα τα εμπλέξει ορθολογικά στο συστημικό παιχνίδι για την εγκαθίδρυση μίας ισορροπίας ισχύος στο σύστημα συνδέεται ενίοτε και με τις πολιτικές που αναπτύσσονται εντός των κρατών. Η ανάλυση αυτή, όμως, απαιτεί άλλα θεωρητικά εργαλεία, όπως αναφέραμε παραπάνω, που χρησιμοποιούν διαφορετικού τύπου μεταβλητές, όπως οι γραφειοκρατικές πολιτικές, η κουλτούρα και η ηγεσία. Επιπλέον, οι εσωτερικές λειτουργίες των κρατών δεν αποτελούν αντικείμενο μελέτης της θεωρίας του Δομικού Ρεαλισμού. Συνοψίζοντας, για να ερμηνεύσουμε την πιθανή εξωτερική πολιτική της Γαλλίας στην Νοτιοανατολική Μεσόγειο θα χρησιμοποιήσουμε τις συστημικές μεταβλητές της θεωρίας του Waltz⁸,επικουρούμενες από τις κύριες συνισταμένες της Γαλλικής Εξωτερικής Πολιτικής. Σχηματικά η συνάρτηση α=ƒ(β,γ)θααποδίδει τη μεθοδολογία μας.

Θα προσπαθήσουμε τώρα να συνάγουμε κάποια συμπεράσματα για την τρέχουσα Γαλλική Εξωτερική Πολιτική στο υποσύστημα της Νοτιοανατολικής Μεσογείου. Ξεκινώντας με τη Γαλλία ως δρώντα, πρέπει να επαναλάβουμε τις βασικές αρχές στις οποίες αυτή στηρίζεται και τις οποίες υπηρετεί καθ’ όλη τη διάρκεια της 5^ης Γαλλικής Δημοκρατίας, και στη συνέχεια θα παραθέσουμε κάποια βασικά στοιχεία που εξηγούν τη στρατηγική της, στο πλαίσιο των οποίων θα αναπτύξουμε και τις δυνατότητές της στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο. Τα αξιώματα που εξηγούν και κατευθύνουν τη Γαλλική Εξωτερική Πολιτική είναι η εθνική ανεξαρτησία⁹, η ανάδειξη της ως μεγάλη δύναμη μέσα από την Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση, η οικονομική-κοινωνική ανάπτυξη των μη προνομιούχων λαών μέσα από την παρουσία της στο Σαχέλ και ο σταθερά δυτικός προσανατολισμός. Αυτά τα στοιχεία δίνουν μία συνέχεια στη Γαλλική Εξωτερική Πολιτική και η πρακτική έχει δείξει ότι σπάνια ή μόνο προσωρινά παραβλέπονται.

Πιο συγκεκριμένα, από την εποχή του Στρατηγού Ντε-Γκολ και με ελάχιστες μετατροπές, η Γαλλία επεδίωξε να διατηρήσει τη θέση της στη διεθνή πολιτική ως ένας ανεξάρτητος δρών και σε πλήρη ισοτιμία με τις τότε υπερδυνάμεις. Συνέπεια αυτής της λανθάνουσας ψυχολογικής κατάστασης και φυσικά του φόβου της Γερμανίας¹⁰ υπήρξε και η λειτουργικά δομημένη ΕΟΚ-ΕΕ, μέσα στο πλαίσιο της οποίας η Γαλλία ζητούσε να έχει ένα μεγαλύτερο ρόλο και μία ηθική ηγεμονική θέση. Μία Ευρώπη των κρατών, φορέα και πλατφόρμα της Γαλλικής Ισχύος και όχι μία θεσμική δομημένη υπερεθνικά οντότητα. Κατά τη διάρκεια των προεδριών Πομπιντού (1969-1974) Ζισκάρ-Ντ’Έσταινγκ (1974-1981) και Μιττεράν, (1981-1995) η Γαλλία θα στήριζε τον Ευρωατλαντισμό απέναντι στο σοσιαλιστικό μπλοκ¹¹, αλλά και τη θέληση της να ελιχθεί για να υποστηρίξει την ανεξαρτησία της σε συνδυασμό με τον χαρακτήρα της ως πυρηνική δύναμη, μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας, φορέα και προωθητή μιας ανώτερης κουλτούρας και κυρίως ως κυρίαρχη πολιτική δύναμη της ΕΟΚ.

Η επανένωση της Γερμανίας¹² και στη συνέχεια η Συνθήκη του Μάαστριχτ με την Οικονομική Ολοκλήρωση, περιόρισε πολύ αυτήν τη δυνατότητα για πολλούς λόγους, κυρίως, όμως, διότι έφερνε τη Γαλλία σε σταδιακή υποκατάσταση εντός της ΕΕ από την οικονομικά ισχυρότερή της Γερμανία. Επιπλέον, η δομή και η κατανομή δυνατοτήτων στο διεθνές σύστημα άλλαζε και οι ψυχροπολεμικές πολιτικές ισχύος έδιναν τη θέση τους στην ενίσχυση θεσμικών δρώντων και κυρίως ανάγκαζαν τη Γαλλία να αντιληφθεί την περιορισμένη δυνατότητα ελιγμών στο διεθνές σκηνικό της μοναδικής Αμερικανικής υπερδύναμης.

Η πολιτική της Γαλλίας απέναντι στην ισορροπία ισχύος της υποπεριφέρειας της Νοτιοανατολικής Μεσογείου είχε πολύ συγκεκριμένα χαρακτηριστικά τόσο τα πρώτα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου, όσο και κατά τη μεταψυχροπολεμική εποχή. Ο πόλεμος του Σουέζ και η στήριξη του κράτους του Ισραήλ την είχαν φέρει αντιμέτωπη με τα περισσότερα Αραβικά κράτη έως και την προεδρία Ζισκάρ-Ντ’Εσταινγκ. Επιπλέον, ως παλαιά αποικιοκρατική δύναμη βρισκόταν σε συνεχή σύγκρουση με τον εθνικιστικό ισλαμισμό του Νάσερ. Ο πόλεμος στην Αλγερία¹³ και οι κακές της σχέσεις με το καθεστώς Καντάφι¹⁴ είχαν αφήσει στη Γαλλία τη δυνατότητα παρέμβασης μόνο στα κράτη της Υποσαχάριας Αφρικής και το Σαχέλ¹⁵ δια της σαφούς, πλην όμως ανεπίσημης, στήριξης αντιδημοκρατικών καθεστώτων. Επιπλέον, διατηρούσε καλές σχέσεις με την Ελλάδα, ενώ οι σχέσεις της με την Τουρκία ήταν μέτριες, γεγονός που αντανακλάται στην φιλελληνική της θέση κατά την Κυπριακή Κρίση του 1974.

Οι προεδρίες Σιράκ, Σαρκοζί, Ολάντ και Μακρόν διατήρησαν περίπου τις ίδιες πολιτικές απέναντι στα κράτη της ευρύτερης περιοχής της Νοτιοανατολικής Μεσογείου¹⁶, δηλαδή ενίσχυση των ευρωατλαντικών πολιτικών ως πλήρες μέλος του ΝΑΤΟ, εχθρότητα απέναντι στο καθεστώς Άσαντ, ενδυνάμωση των σχέσεων με τα υπόλοιπα κράτη, δίχως, όμως, να πετύχουν μία παρουσία, η οποία θα χαρακτηρίζονταν ως καίρια. Επιπλέον, οι στρατιωτικές αποστολές στις χώρες της Κεντρικής Αφρικής¹⁷που αποσκοπούσαν στη σταθερότητα μέσω της υποστήριξης των τοπικών καθεστώτων και η στρατιωτική επέμβαση σε συνεργασία με το Ηνωμένο Βασίλειο για την πτώση του καθεστώτος Καντάφι το 2011, έδειχναν μία τάση για επιπλέον ευθυγράμμιση με τις στρατιωτικές επεμβάσεις των ΗΠΑ. Οι ΗΠΑ έως τη δεύτερη προεδρία Ομπάμα εξακολουθούσαν να αποτελούν την ηγεμονική δύναμη στην περιοχή, στηριζόμενες στις στρατηγικές τους σχέσεις τόσο με το Ισραήλ όσο και με τα Αραβικά κράτη του Κόλπου και την Αίγυπτο, και διατηρώντας στρατιωτικές βάσεις τόσο στην Αραβική χερσόνησο όσο και στην Τουρκία, όσο και στο ευρύτερο υποσυστημικό σύμπλεγμα της Νοτιοανατολικής Μεσογείου-Μέσης Ανατολής-Βόρειας Αφρικής. Η σταδιακή τους, όμως, αποχώρηση, η ανάδυση του ριζοσπαστικού Ισλάμ ως συνέπεια της Αραβικής Άνοιξης και η εμφάνιση του Ισλαμικού Χαλιφάτου-ISIS, η δραματική τροπή στο Συριακό εμφύλιο και η εμφάνιση της Κυπριακής πολιτικής των υδρογονανθράκων μετέβαλαν σταδιακά την κατάσταση στο υποσύστημα.

Σήμερα, η Γαλλία εμφανίζει τα παρακάτω χαρακτηριστικά: υποστηρίζει μία πολυμερή πολιτική σταθεροποίησης τόσο στη Μεσόγειο, όσο και στη Μέση Ανατολή, μέσα από διμερείς πολιτικές και πολιτικές που υιοθετούνται από την Ευρωπαϊκή Ένωση¹⁸ και λιγότερο από το ΝΑΤΟ. Ειδικότερα η Μεσογειακή της πολιτική¹⁹, που στόχο κυρίως έχει να υποστηρίξει μέσα από θεσμικά σχήματα τα κράτη της Βόρειας Αφρικής, αποτελεί σημείο αναφοράς της εξωτερικής της πολιτικής και βρίσκεται εντός του πλαισίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στη Μέση Ανατολή έχει σαφή παρουσία τόσο στο Λίβανο²⁰, όσο και στα κράτη του Κόλπου²¹. Επιπλέον, είναι αναφανδόν υπέρ μίας ειρηνικής διευθέτησης σε ό,τι έχει να κάνει με το μέλλον του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν.

Θα ολοκληρώσουμε την παράθεση των στοιχείων που χαρακτηρίζουν την Γαλλική Εξωτερική πολιτική κατά τη διάρκεια της μεταπολεμικής περιόδου και στη συνέχεια της περιόδου μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, αναφέροντας τα κύρια σημεία που χαρακτηρίζουν το Γαλλικό πολιτικό σύστημα και κυρίως το Γαλλικό κράτος²². Όπως αναφέραμε παραπάνω, η κυρίαρχη ιδεολογία που επικράτησε μετά το 2^ο ΠΠ βασίζονταν στην ανάγκη της επαναφοράς του προγενέστερου Γαλλικού μεγαλείου και την εξυπηρέτηση του μέσα από τη διατήρηση της χώρας στο status της μεγάλης δύναμης. Τα παραπάνω προώθησαν οι ελίτ και το γαλλικό πολιτικό σύστημα στη διάρκεια αυτής της περιόδου, φρόντισαν, επιπλέον, όμως, να τα υποστηρίξουν δημιουργώντας εσωτερικούς θεσμούς και μια πολιτική αρχιτεκτονική, η οποία θα αποτελούσε βάση σταθερότητας. Ο ημιπροεδρικός χαρακτήρας της 5^ης Γαλλικής Δημοκρατίας²³, ο οποίος συνδύαζε την κοινοβουλευτική δυναμική με την προεδρική σταθερότητα ήταν σίγουρα ένα από τα στοιχεία που βοηθούσε τη Γαλλία στο κυνήγι των παλαιών αυτοκρατορικών βλέψεων.

Έχοντας αναπτύξει τα βασικά χαρακτηριστικά της Γαλλικής Εξωτερικής Πολιτικής, θα προχωρήσουμε στις δύο ανεξάρτητες μεταβλητές. Πριν ξεκινήσουμε, όμως, με τη δομή, πρέπει να προχωρήσουμε σε μία παράθεση των κυριότερων γεωπολιτικών χαρακτηριστικών της περιοχής²⁴. Η περιφέρεια της Ν.Α. Μεσογείου δεν αποτελεί ένα αυτόνομο σύστημα αλλά μία σύνθεση του Αραβικού Κόσμου, δηλαδή των υποσυστημάτων της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής, ενώ επηρεάζει σαφώς και τον Αιγαιακό χώρο. Γεωγραφικά, βρίσκεται στο κρίσιμο σημείο πίεσης της Διώρυγας του Σουέζ, από όπου διέρχονται οι εμπορικές ροές από και προς την Αραβική Θάλασσα, τον Ινδικό Ωκεανό και στη συνέχεια την Άπω Ανατολή, νότια της χερσονήσου της Ανατολίας στην οποία καταλήγουν οι ενεργειακοί αγωγοί από την Κασπία, ενώ βρίσκεται και δυτικά μίας εκ των πιο ταραγμένων περιοχών του κόσμου, όπου το Παλαιστινιακό Πρόβλημα θρέφει ακόμα, την Αραβο-Ισραηλινή σύγκρουση και συνεπώς εμπλέκει και το Ιράν. Κύριοι δρώντες είναι η Αίγυπτος, η Τουρκία και το Ισραήλ, ενώ οι ΗΠΑ και η Ρωσία επηρεάζουν μέσω συμμαχιών, τη στιγμή που η ΕΕ, κυρίως μέσω της Γαλλίας, και η Κίνα, μέσω του BeltRoad, επιδιώκουν να έχουν παρουσία.

Έχοντας υπόψιν τα παραπάνω, προχωράμε στην ανάλυση της δομής. Η Νοτιοανατολική Μεσόγειος είναι ένα σύστημα άναρχης διάταξης με μερικό βαθμό αλληλεξάρτησης²⁵, με όμοιους τοπικούς δρώντες, όπως η Τουρκία, το Ισραήλ και η Αίγυπτος που έχουν τις μεγαλύτερες δυνατότητες, και σημαντικούς εξωτερικούς δρώντες με στρατηγικά συμφέροντα και πρόθεση για απόκτηση συσσωρευμένης ισχύος εις βάρος των άλλων δρώντων, βασιζόμενοι κυρίως στην Αρχή της Αυτοβοήθειας και την άνιση κατανομή δυνατοτήτων. Στο πεδίο, η κατάσταση περιπλέκεται κυρίως λόγω της δημιουργίας ενός κενού ισχύος, που δημιουργείται από την Αμερικανική μερική αποχώρηση, την Τουρκική ενδυνάμωση στα πλαίσια ενός ‘’Νέο-Οθωμανικού’’ δόγματος αναθεωρητικού χαρακτήρα, και την επανεμφάνιση του Ιράν, κυρίως μέσω των Σιϊτικών πολιτοφυλακών στο Νότιο Λίβανο και τη Συρία, που στηρίζουν το καθεστώς Άσαντ και αντιμάχονται το Ισραήλ, καθώς διαθέτουν βάσεις και στα Συρο-Ισραηλινά σύνορα. Η κατάσταση περιπλέκεται με την επανεμφάνιση της Ρωσίας, μέσα από την υποστήριξη του καθεστώτος Άσαντ. Όλα αυτά τα στοιχεία οδηγούν τη δομή και τα στοιχεία του υποσυστήματος να αναγκάζουν τη Γαλλία να τοποθετηθεί ως εξωτερικός δρώντας, χρησιμοποιώντας πολιτικές μέσω των δυνατοτήτων που της δίνει το πολυπολικό αυτό σύστημα, ώστε να το επαναπροσδιορίσει επαναφέροντας μια κατάσταση συγκεκριμένου αριθμού πόλων που θα την ευνοεί, και αποτρέποντας μια κατανομή ισχύος, η οποία θα της απαγορεύει να προωθεί τα δικά της συμφέροντα ή αυτά των συμμάχων της. Τέτοια θα ήταν, παραδείγματος χάριν, η επικράτηση, μέσω επιρροής, μιας άλλης εξωτερικής δύναμης ή η εγκαθίδρυση ενός ενδογενούς ηγεμονισμού χωρών όπως η Τουρκία ή το Ιράν.

Αντιλαμβανόμαστε από τα παραπάνω πως η ανεξάρτητη μεταβλητή της Ισορροπίας Ισχύος ενεργεί πολύ αποφασιστικά στη συνάρτηση μας. Όπως προαναφέραμε, ο Δομικός Ρεαλισμός θεωρεί πως η Ισορροπία Ισχύος δεν αποτελεί στρατηγική των κρατών, αλλά συστημική πραγματικότητα που λαμβάνει μέρος ως συστημικός μηχανισμός σταθερότητας και ως περιορισμός στην πολιτική των κρατών εντός ενός άναρχου συστήματος. Στο υποσύστημα της Νοτιοανατολικής Μεσογείου, η Ισορροπία Ισχύος εμφανίζεται ως αντανάκλαση της θέλησης για επιβίωση τόσο της Κύπρου και της Αιγύπτου όσο και της Ελλάδας απέναντι στην επιθετικότητα της Τουρκίας, που επιζητά να δημιουργήσει μία νέα ισορροπία μέσω μιας ανακατανομής της ισχύος που θα είναι προς όφελος των συμφερόντων της. Εμφανίζεται, επιπλέον, ως πολιτική επιβεβαίωσης της θέσης της Γαλλίας στο υποσύστημα, μέσα από τις συμφωνίες τόσο με την Αίγυπτο και τα Αραβικά Εμιράτα όσο και με την Κύπρο, μέσω της ύπαρξης στρατιωτικών θέσεων στην Αραβική Χερσόνησο και το Κέρας της Αφρικής, καθώς επίσης και την προβολή ισχύος στα πλαίσια της Αμερικανικής υποχώρησης. Η Γαλλία ζητάει να εξισορροπήσει τοπικά την απειλή μιας αναθεωρητικής επεκτατικής Τουρκίας απέναντι στα συμφέροντά της στην περιοχή και να επιβεβαιώσει τη θέση της ως μεγάλη δύναμη. Αποτέλεσμα όλων των παραπάνω είναι η θέληση της Γαλλίας να προσπαθήσει είτε να αντικαταστήσει μερικώς τις ΗΠΑ ως αντιπρόσωπος του ΝΑΤΟ, είτε να δημιουργήσει μία ενδοευρωπαϊκή συμμαχία με την Ελλάδα και την Κύπρο, είτε να προωθήσει έμμεσα τα συμφέροντα της στα πλαίσια των ευρωπαϊκών θεσμών, είτε, τέλος, να προσπαθήσει να δράσει μόνη της στη Μέση Ανατολή μέσω διμερών συμμαχιών με τοπικούς δρώντες.

Θα προχωρήσουμε τώρα στην αναζήτηση πιθανών υποθέσεων για μια μελλοντική Γαλλική στρατηγική.

Υπόθεση 1^η: Η Γαλλία επιδιώκει να εξισορροπήσει την Τουρκική πολιτική στο ευρύτερο υποσύστημα. Εντός της σημερινής άναρχης δομής, η Τουρκία επιδιώκει να καταστεί περιφερειακή ηγεμονική δύναμη σε συνεργασία με τη Ρωσία και το Ιράν, εμπλέκοντας δίκτυα επιρροής όπως οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι και οι διευρυμένες συνεργασίες της με χώρες της Βόρειας Αφρικής, ελέγχοντας, έτσι, σημεία κλειδιά όπως το Κέρας της Αφρικής, το Σουέζ και τα στενά του Ορμούζ. Επηρεάζοντας την Ισορροπία Ισχύος υπέρ της, και μην επιτρέποντας σε εξωτερικούς δρώντες να επέμβουν, θα ζητήσει να καταστεί κύριος δρων μιας περιοχής με τεράστια γεωπολιτική σημασία. Η Γαλλία οφείλει να επηρεάσει τη δομή με νέα κατανομή, μέσω στρατιωτικών συμμαχιών ή της διπλωματίας των εξοπλισμών (pay–the–buck: μεταφορά βαρών) υπέρ πιθανών συμμάχων της που βρίσκονται γεωγραφικώς εγγύτερα στην Τουρκία (αντίστροφη εξισορρόπηση της απειλής λόγω εγγύτητας), όπως η Ελλάδα, τα ΗΑΕ ή, πιθανώς, η Αίγυπτος, και να επιδιώξει να πείσει το Ιράν να επανέλθει στις διαπραγματεύσεις για μια νέα συμφωνία αναφορικά με το πυρηνικό του πρόγραμμα, σταθεροποιώντας, έτσι, το καθεστώς του. Μια περισσότερο ενεργή πολιτική, με χαμηλότερη εχθρότητα απέναντι στο Συριακό καθεστώς, θα μπορούσε να είναι εφικτή και σωστή σε αυτό το πλαίσιο, όπως και μία πολιτική που θα μείωνε την εξάρτηση του Αζερμπαϊτζάν από την Τουρκία, με τη Ρωσία να ενεργεί θετικά σε αυτήν την περίπτωση. Στο πλαίσιο της Ισορροπίας Ισχύος, η Γαλλία οφείλει να εξισορροπήσει την Τουρκία. Ενώ, όσον αφορά τις δικές της δυνατότητες μπορεί να τις βελτιώσει πολυεπίπεδα, όπως μέσω μιας ενεργής ενεργειακής πολιτικής στη Λεκάνη της Λεβαντίνης, μέσω της δημιουργίας αμυντικών συμμαχιών με τις χώρες της περιοχής και ιδιαίτερα της Ελλάδος, μέσα από την ενεργοποίηση της πολυμερούς διπλωματίας στα Ηνωμένα Έθνη, καταγγέλλοντας π.χ. τις Τουρκικές παραβιάσεις των Αποφάσεων του Συμβουλίου Ασφαλείας στο Κυπριακό, μέσω πίεσης στα όμορα της Τουρκίας κράτη ώστε να αναθεωρήσουν τις σχέσεις τους με αυτήν ή μέσω των στρατιωτικών εξοπλισμών υπέρ των εχθρικών της Τουρκίας κρατών. Συμπερασματικά, η υπόθεση αυτή έχει δυναμικό και μακροπρόθεσμο χαρακτήρα.

Υπόθεση 2^η: Η Γαλλία επιδιώκει να μειώσει την Τουρκική επιρροή στην ΕΕ και να εξισορροπήσει τη Γερμανία ως ισοδύναμος εταίρος: Η υπόθεση αυτή βασίζεται κυρίως στο μεταναστευτικό πρόβλημα που δημιουργεί η τουρκική πολιτική απέναντι στις μεταναστευτικές ροές, με την ίδια να αποτελεί αποδέκτη μεγάλου αριθμού μεταναστών που προέρχονται από του εκτοπισμένους του Συριακού Εμφυλίου. Η πολιτική της αυτή αντανακλάται, μερικώς, στη θέση της απέναντι στην Ελληνοτουρκική κρίση, όπως αυτή εκδηλώνεται στο Αιγαιακό υποσύστημα και το Κυπριακό. Το επιχείρημα είναι ότι η Γαλλία επηρεάζεται από την ισχυρότερη θέση της Τουρκίας στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο, η οποία, λόγω της Τουρκικής κατοχής της Βορείας Κύπρου, της διπλωματίας των υδρογονανθράκων και του Συριακού εμφυλίου, καθώς και της κατ’ εξακολούθηση εισβολής και κατοχής Συριακού εδάφους, καθιστά την Τουρκία ισχυρότερη σε σχέση με τους υπόλοιπους δρώντες και ικανή να πιέζει την Ευρωπαϊκή Ένωση μέσω των μεταναστευτικών ροών που ελέγχει: Συρία-Ανατολία-Αιγαίο ή Έβρος. Ως αποτέλεσμα αυτού, η Γαλλία αναγκάζεται να επέμβει ώστε να επανανακατανείμει την ισχύ, να εξισορροπήσει μέσω των γειτονικών χωρών της την Τουρκία και, κυρίως μέσω της θέσης της στην Ευρωπαϊκή Ένωση, να μειώσει αυτήν την επιρροή στο εσωτερικό των κρατών μελών της, με τη Γερμανία να έχει πολλαπλά οφέλη στο παιχνίδι επιρροής μεταξύ των κρατών-μελών της Ένωσης. Ως υπόθεση είναι πιθανή.

Υπόθεση 3^η: Η Γαλλία επιδιώκει να δημιουργήσει μία νέα ισορροπία ισχύος, η οποία θα έχει ως αιτία την σταθερότητα ώστε να μειώσει την επιρροή του ριζοσπαστικού ισλαμισμού στην Ευρώπη. Η υπόθεση αυτή έχει τα ίδια χαρακτηριστικά με την παραπάνω, μόνο που επιδιώκει να συμπεριλάβει όλη την περιοχή έως τη Λιβύη και το κεντρικό Σαχέλ, με σκοπό να τονίσει την ανάγκη αποτροπής της ριζοσπαστικοποίησης στην καρδιά της. Η Νοτιοανατολική Μεσόγειος, σε αυτή την υπόθεση, θα αποτελέσει δευτερεύον πεδίο συμμαχιών, με στόχο τη μεγαλύτερη αλληλεξάρτηση μέσω της σταθεροποίησης. Σε αυτήν την περίπτωση το υποσύστημα θα έρθει σε μία κατάσταση πολυπολικότητας και πλήρους πλην εύθραυστης ισορροπίας. Η Γαλλία, εδώ, χρειάζεται να κάνει χρήση των διπλωματικών δυνατοτήτων της στο Σαχέλ κυρίως μέσα στο πλαίσιο της softpower.

Υπόθεση 4^η: Η Γαλλία ζητάει έναν νέο ρόλο στην περιοχή, που θα την καταστήσει ηγεμονική δύναμη σε όλη την περιοχή από την Τουρκία έως το Σαχέλ. Υπόθεση με αναγωγή στον Επιθετικό Ρεαλισμό. Η Γαλλία θα επιδιώξει να επεκταθεί για να διατηρήσει τη θέση της ως μεγάλη δύναμη. Στα πλαίσια της δομής, η Γαλλία επιδιώκει να καταστεί ηγεμονική δύναμη, με σκοπό να εξισορροπήσει τη δυναμική οικονομική διείσδυση της Κίνας στο Κέρας της Αφρικής και στο Σαχέλ, όπως και την Τουρκία στη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική. Επιδιώκει να φέρει στο άρμα της, μέσω των εξοπλισμών, την Ελλάδα, την Κύπρο, τα Εμιράτα και την Αίγυπτο και δρα εξ’ ονόματος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι δυνατότητες που χρησιμοποιεί είναι οι πόροι και οι πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μέσω μιας Ενιαίας και Κοινής Ευρωπαϊκής Πολιτικής ή περιφερειακών πολιτικών στις οποίες θα πρωταγωνιστεί η ίδια, των υδρογονανθράκων της Ανατολικής Μεσογείου και των ενεργειακών αποθεμάτων της Βόρειας Αφρικής και του Σαχέλ. Ως υπόθεση είναι πολύ φιλόδοξη.

Υπόθεση 5^η: Η Γαλλία επιδιώκει να δημιουργήσει έναν άξονα σταθερότητας και αποτροπής των απειλών ως απάντηση στη μερική αποχώρηση των ΗΠΑ από τη Μέση Ανατολή. Ο άξονας θα ξεκινάει από αυτή, θα περνάει από το Αιγαίο και τη Νοτιοανατολική Μεσόγειο και, μέσω της Μέσης Ανατολής, θα φτάνει στην Ινδία. Χώρες-μέλη του άξονα είναι η Γαλλία, η Ελλάδα, η Κύπρος, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και η Ινδία. Υπόθεση στη βάση του Αμυντικού Ρεαλισμού, η οποία λαμβάνει υπόψιν την άναρχη δομή του ευρύτερου της Νοτιοανατολικής Μεσογείου υποσυστήματος, την ομοιότητα των δρώντων και την κατανομή των δυνατοτήτων, τονίζοντας και την υπαρκτή ανισορροπία δυνατοτήτων. Επίσης, οι κατά τόπους εξισορροπήσεις θα αναγκάσουν τοπικούς ανταγωνισμούς να μη μετατρέπονται σε στρατιωτικές συγκρούσεις. Σε αυτήν την περίπτωση, οι δυνατότητες της Γαλλίας γίνονται εκμεταλλεύσιμες από την πολιτική τάξη της χώρας, ενώ υπάρχει και η προοπτική ευρωατλαντικού οφέλους, τόσο στο στρατηγικό, όσο και στο οικονομικό πλαίσιο.

Προσπαθήσαμε να αναλύσουμε τη Γαλλική εξωτερική πολιτική στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο στα πλαίσιο του Δομικού Ρεαλισμού, χρησιμοποιώντας τη συνάρτηση α=ƒ(β,γ), μέσα από την οποία χρησιμοποιήσαμε μεταβλητές που ανάγονται στο Δομικό Ρεαλισμό. Οι μεταβλητές αυτές μας περιόρισαν αρκετά, καθώς η θεωρία αυτή, από μόνη της, έχει επαγωγικό χαρακτήρα και, συνεπώς, προβαίνει σε μία αφαίρεση που δρα περιοριστικά πάνω στην πολιτική των κρατών. Είναι μία συστημική θεωρία και γι’ αυτόν το λόγο δύναται περισσότερο να δώσει κάποιες συντεταγμένες για την εξαγωγή συμπερασμάτων και όχι μία ανάλυση εξωτερικής πολιτικής. Προσπαθήσαμε να την υιοθετήσουμε, τοποθετώντας δίπλα σε μεταβλητές όπως η δομή (β) και η Ισορροπία Ισχύος (γ,) μέσα από τις βασικές αρχές της Γαλλικής Εξωτερικής Πολιτικής, οι οποίες είχαν τον ρόλο των δυνατοτήτων του δρώντα. Είχαμε την τύχη να διαπιστώσουμε ότι τα χαρακτηριστικά αυτά είναι και αξιώματα με συνεχή παρουσία από την εποχή του στρατηγού Ντε Γκολ, οπότε η τελική σύνθεση διακατέχονταν και από κάποιες γενικά παραδεδεγμένες πραγματικότητες. Επιπλέον, είχαμε την τύχη να ελέγξουμε μία περιοχή σε μερική μεταβολή κατανομής δυνατοτήτων, κάτι πολύ ενδιαφέρον για τον αναλυτή. Οι υποθέσεις στις οποίες προβήκαμε, στο τέλος, ήταν μέρος μίας συζήτησης για να ελέγξουμε τη θεωρία στην πράξη παράλληλων πιθανών, ή μη, πραγματικοτήτων. Το τελικό συμπέρασμα είναι ότι ο δρώντας Γαλλία έχει λίγες πιθανές εναλλακτικές, με την ασφαλέστερη να είναι η τοπική εξισορρόπηση μέσω συμμαχιών και η πιο φιλόδοξη ο άξονας Γαλλία-Ελλάδα-Κύπρος-Αίγυπτος-Εμιράτα-Ινδία. Οι πιο εξεζητημένες ανάγονται στη σφαίρα της φαντασίας.

Βιβλιογραφία & Υποσημειώσεις

* Ο Δημήτριος Ζούνης είναι υποψήφιος Διδάκτωρ Διεθνών Σχέσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών – Τμήμα Διεθνών , Ευρωπαϊκών και Περιφερειακών Σπουδών, κι ερευνητής – μέλος της ομάδας θεωρίας Διεθνών Σχέσεων στο Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων(ΙΔΙΣ).