
— Το τί δεν πρόδωσες εσύ να μου πεις
Εσύ κι οι όμοιοί σου, χρόνια και χρόνια,
Ένα προς ένα τα υπάρχοντά σας ξεπουλώντας
Στις διεθνείς αγορές και τα λαϊκά παζάρια
Και μείνατε χωρίς μάτια για να βλέπετε, χωρίς αφτιά
Ν’ ακούτε, με σφραγισμένα στόματα και δε μιλάτε.
Για ποια ανθρώπινα ιερά μάς εγκαλείτε;
Ξέρω: κηρύγματα και ρητορείες πάλι, θα πεις.
Ε ναι λοιπόν! Κηρύγματα και ρητορείες.
Σαν πρόκες πρέπει να καρφώνονται οι λέξεις
Να μην τις παίρνει ο άνεμος.
Μανόλης Αναγνωστάκης,
Τα Ποιήματα: 1941-1971,
Αθήνα: Νεφέλη, 159.
Από τις 20 Φεβρουαρίου και τουλάχιστον μέχρι τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές, ο πόλεμος τη Ουκρανίας με τη Ρωσία, μετά την εισβολή της τελευταίας, δε δείχνει να οδηγείται σε τέλος. Σύμφωνα με πηγές, βρέθηκαν απόρρητα έγγραφα που μαρτυρούν πως ο Ρώσος ηγέτης επεδίωκε την κατάληψη της Ουκρανίας εντός δύο εβδομάδων[1]. Σήμερα, έπειτα από χιλιάδες νεκρούς και ανυπολόγιστες καταστροφές σε Κίεβο και Μαριούπολη, αυτό το πλάνο αποδεικνύεται μη ρεαλιστικό. Ωστόσο, εκτός από αυτά, ο συγκεκριμένος πόλεμος δίχασε και την κοινή γνώμη στη χώρα μας. Ή, ακριβέστερα, υπήρξε κατά κάποιον τρόπο η συνέχεια του διχασμού που είδαμε κατά τη διάρκεια της πανδημίας, με τους αντιεμβολιαστές και τους αντιπάλους τους. Μέχρι στιγμής, οι Έλληνες που θεωρούν απαράδεκτη τη ρωσική επίθεση, είναι περίπου το 60% των ερωτηθέντων, τη στιγμή που το αντίστοιχο ποσοστό σε Γαλλία είναι 78%, σε Γερμανία 82%, ενώ σε Ισπανία το 86%. Αντίστροφα, το ποσοστό που θεωρεί «κατανοητή» την επίθεση, είναι μόλις 13% σε Γαλλία, 11% σε Γερμανία, 10% σε Ισπανία, αλλά 34% στη χώρα μας[2].
Αρχικά, ξαφνιάζεται κανείς: πώς είναι δυνατό να υποστηρίζεται απροκάλυπτα ένα κράτος-εισβολέας που παραβιάζει διεθνείς συνθήκες και οδηγεί σε τέτοιες καταστροφές; Η έκπληξη γίνεται ακόμη μεγαλύτερη, όταν αντιλαμβάνεται κανείς πως πλήθος υποστηρικτών δεν έχει κανένα πρακτικό συμφέρον από μια τέτοια στάση. Κι όμως, οι εγχώριοι υποστηρικτές του Ρώσου ηγέτη είναι ουκ ολίγοι, ενώ ακόμη περισσότεροι είναι όσοι αναζητούν δικαιολογίες για την εισβολή του. Ποιο είναι όμως το προφίλ αυτών των ομάδων; Είμαι πεπεισμένος πως είναι βασικά δύο διακριτές κατηγορίες ανθρώπων, χωρίς αναγκαστικά να αποκλείονται ορισμένες συμμαχίες και συμφωνίες ανάμεσά τους. Η πρώτη κατηγορία είναι η πιο απλή και ομοιογενής. Πρόκειται συνήθως για μια μερίδα ανθρώπων οι οποίοι προέρχονται κυρίως από τα μεσαία και χαμηλά στρώματα και στελεχώνουν συνήθως την εκλογική υποστήριξη διαφόρων κομμάτων της άκρας δεξιάς ή και νεαρά άτομα που επικαλούμενοι μια αντισυστημικότητα, επιτίθενται σε οτιδήποτε οι ίδιοι πιστεύουν ότι το υπάρχον κοινωνικοπολιτικό σύστημα πρεσβεύει, δηλαδή σε κάποιες αξίες φιλελευθερισμού. Από αυτούς συνήθως αναπαράγεται ο ισχυρισμός περί «αποναζιστικοποίησης της Ουκρανίας», μια άποψη που διατηρούν ακλόνητη, ακόμη και αφού τους υπενθυμίσει κανείς την πολιτική δύναμη ακροδεξιών ομάδων στη Ρωσία, όπως και το ότι η κυβέρνηση της Ουκρανίας ανήλθε στην εξουσία μέσα από διαδικασίες οι οποίες δεν παραβιάζουν τον φιλελεύθερο δεσμό των ελεύθερων εκλογών, ενώ ο πρόεδρός της είναι εβραϊκής καταγωγής, και από τους δύο γονείς του, έχοντας παππού ο οποίος πολέμησε στον Κόκκινο Στρατό, ενώ συγγενείς του εξοντώθηκαν στο Ολοκαύτωμα[3]. Παρεμπιπτόντως, στην Ουκρανία σήμερα ζουν, σύμφωνα με υπολογισμούς, περίπου 200.000 Εβραίοι (από τις πολυπληθέστερες εβραϊκές κοινότητες στον κόσμο) και στις τελευταίες βουλευτικές εκλογές (2019) ο συνασπισμός των ακροδεξιών κομμάτων κέρδισε μόλις 2,15% των ψήφων και δεν κατόρθωσε να εκλεγεί[4]. Σε αντιδιαστολή με αυτά, στις ρωσικές βουλευτικές εκλογές (2021), ο ακροδεξιός εθνικιστής Ζιρινόφσκι κέρδισε ένα ποσοστό της τάξης του 7,55%. Στην ίδια πηγή αναφέρεται μάλιστα ότι:
«Εκτιμήσεις του ουγγρικού ινστιτούτου πολιτικών ερευνών είχαν διαπιστώσει το 2014 ότι 15 από τα συνολικά 24 υπερσυντηρητικά κόμματα της Ευρώπης υποστήριζαν εκείνη την εποχή ανοιχτά τη ρωσική πολιτική – ανάμεσά τους και το Γιόμπικ της Ουγγαρίας, αλλά και η “δική μας” Χρυσή Αυγή»[5].
Κατά συνέπεια, πώς γίνεται να κατηγορούν την Ουκρανία για ναζισμό, όταν η συντριπτική πλειονότητα των ναζιστών και των ακροδεξιών γενικότερα (στους οποίους ανήκουν μερικές φορές και αρκετοί από τους κατηγόρους) στηρίζει τον Πούτιν; Μάλιστα, μεγάλο μέρος αυτής της κατηγορίας ανθρώπων επιχαίρει με τον πόλεμο διότι βλέπει την «επαλήθευση» παλιότερης προφητείας του Οσίου Παϊσίου, για την ανάκτηση της Κωνσταντινούπολης από τους Έλληνες (ακριβέστερα: για την ανάκτησή της από τους Ευρωπαίους, κατόπιν πολέμου με την Τουρκία, και τη συνακόλουθη παράδοσή της στους Έλληνες). Τι τραγική και αβάσιμη αισιοδοξία! Αρχικά, είναι γνωστή η λαχτάρα για το «ξανθό γένος», μια έννοια που προέρχεται όχι από τις προφητείες κάποιου αγίου αλλά από τις πολιτικού περιεχομένου ψευδοπροφητείες του «Αγαθαγγέλου», ένα πρόσωπο που πλέον είναι γνωστό πως ουδέποτε υπήρξε και γράφτηκε μόλις κατά τον 18ο αιώνα από τον κληρικό για την ενίσχυση του επαναστατικού φρονήματος στους τότε υπόδουλους Έλληνες[6]. Βέβαια, υπάρχουν και οι όντως προφητείες για την ανάκτηση της Κωνσταντινούπολης, κυρίως από τους Έλληνες Αγίους της Ορθόδοξης Εκκλησίας, Κοσμά τον Αιτωλό (18ος αιώνας) και Παΐσιο τον Αγιορείτη (20ός αιώνας). Χωρίς να αναλύσω πολύ εδώ τις εν λόγω προφητείες, μιας και δεν είναι αυτό το κύριο θέμα του άρθρου μου, θα πω απλά ότι το περιεχόμενό τους δεν έχει την παραμικρή σχέση με τα όσα συμβαίνουν όλο αυτό το διάστημα. Πράγματι, οποιοσδήποτε έχει στοιχειώδη εξοικείωση με το θέμα, γνωρίζει πως η προφητεία του Οσίου Παϊσίου κάνει λόγο για ρωσοτουρκικό πόλεμο, στον οποίο αργότερα μπαίνουν και ευρωπαϊκά κράτη στο πλευρό της Ρωσίας, με αποτέλεσμα την ισοπέδωση και τον οριστικό διαμελισμό της Τουρκίας, καθώς και την παράδοση της Κωνσταντινούπολης στο ελληνικό κράτος, για λόγους συμφερόντων. Απολύτως τίποτε από αυτά δε συνέβη στον πρόσφατο πόλεμο, μέχρι στιγμής. Απεναντίας, προς το παρόν παρατηρείται η εντελώς αντίθετη κατάσταση: ευρωπαϊκές δυνάμεις και Ρωσία βρίσκονται σε έναν νέο «Ψυχρό πόλεμο» (για να χρησιμοποιήσω μιαν ιστορική αναλογία που αναφέρθηκε πολύ αυτό το διάστημα), με την Τουρκία να τηρεί ευμενή ουδετερότητα υπέρ της δεύτερης. Έχει μάλιστα υποστηριχθεί ότι αυτή η ευμενής ουδετερότητα ενδέχεται να λειτουργεί στο πλαίσιο συμφωνίας για μελλοντική (έστω σιωπηρή) αναγνώριση (εκ μέρους της Ρωσίας) της ύπαρξης τουρκικής μειονότητας στη Θράκη, με όσα αυτή συνεπάγεται[7]. Ο κύριος λόγος που πολλοί έκαναν λόγο, μάλλον βιαστικά, για επαλήθευση των προφητειών, ήταν το ότι έγινε λόγος για «κλείσιμο των στενών του Βοσπόρου», όπως υποτίθεται ότι αναφέρεται στην επίμαχη προφητεία του Οσίου. Ψευδής συναγερμός: η προφητεία αναφέρει αυτή τη φράση όχι απομονωμένη αλλά εντάσσοντάς τη μέσα στο πλαίσιο ενός μελλοντικού ρωσοτουρκικού πολέμου και πουθενά δεν κάνει λόγο για ρωσοουκρανική σύρραξη[8]. Φαίνεται πως πολλοί άνθρωποι, πέραν της προφητείας (η οποία, βέβαια, παρατίθεται αποσπασματικά και με παραπλανητικό τρόπο σε διάφορους ιστότοπους), δεν είχαν ακούσει ποτέ προηγουμένως για κλείσιμο των στενών του Βοσπόρου, οπότε όταν άκουσαν για την απόφαση της τουρκικής κυβέρνησης να εμποδίσει τη διέλευση ρωσικών πλοίων, ο ενθουσιασμός τους ήταν τόσο μεγάλος ώστε αγνόησαν ολότελα το ευρύτερο πλαίσιο, το οποίο είδαμε πως αποδεικνύει ότι όλο αυτό δεν έχει καμία σχέση με το περιεχόμενο της προφητείας. Σε αυτό το σημείο, ας ρίξουμε και μια ματιά και στο τι φαίνεται να πιστεύουν οι ίδιοι οι Ουκρανοί πολίτες. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με έρευνα την οποία πραγματοποίησε η κοινωνιολογική ομάδα «Ρέιτινγκ» και μεταδόθηκε από το ουκρανικό πρακτορείο ειδήσεων Ukrinform, το 85% των Ουκρανών τοποθετείται υπέρ της ένταξης της χώρας του στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ το 76% τάσσεται υπέρ της ένταξης στο ΝΑΤΟ. Είναι ενδιαφέρον πως τα ποσοστά αυτά ήταν τουλάχιστον 20 μονάδες μικρότερα[9]. Η δεύτερη ομάδα, που αποτελείται στον πυρήνα της από πιο μορφωμένα άτομα, είναι κάπως πιο περίπλοκη. Όσοι ανήκουν εκεί, κινούμενοι από τη Ρεαλιστική σχολή στην επιστήμη των διεθνών σχέσεων (και ιδιαίτερα από τις παρατηρήσεις αναλυτών όπως ο John Mearsheimer), επικαλούνται την στρατηγική επέκταση του ΝΑΤΟ προς την Ουκρανία, ως πρόκληση απέναντι στο ρωσικό κράτος, το οποίο ως εκ τούτου, απειλούμενο από αυτή την επέκταση, αντέδρασε εύλογα εισβάλλοντας στο ουκρανικό έδαφος. Αφήνοντας στους διεθνολόγους τη διαπίστωση της επιστημονικής εγκυρότητας αυτής της θέσης, αξίζει να επικεντρωθούμε εδώ σε μια άλλη πτυχή της πραγματικότητας: αρκετοί εκφέροντες γνώμη περνούν από αυτή την ανάλυση (την οποία, όπως προείπα, αδυνατώ να κρίνω από επιστημονική σκοπιά, όντας εντελώς αναρμόδιος) στη σφοδρή καταγγελία της Δύσης (ιδιαίτερα των Η.Π.Α.) και στην ηθική δικαιολόγηση των πράξεων του Ρώσου ηγέτη. Στο κάτω κάτω, διατείνονται, κάθε κράτος αντιδρά βίαια όταν απειληθεί, περίπου όπως τα περισσότερα είδη ζώων, και εδώ δε χωρούν ηθικολογίες. Εδώ εμφανίζεται το πρώτο σοβαρότατο πρόβλημα: οποιοσδήποτε προπτυχιακός φοιτητής φιλοσοφίας ή άλλου κλάδου που έχει κάνει, έστω, ένα επιλεγόμενο μάθημα ηθικής φιλοσοφίας, αναγνωρίζει πως εδώ έχουμε μια τυπική περίπτωση «φυσιοκρατικής πλάνης». Η φυσιοκρατική πλάνη λαμβάνει χώρα κάθε φορά που κάποιος στηρίζεται σε κάτι που συμβαίνει, για να πει ότι θα πρέπει να συμβαίνει. Αυτή η μετάβαση από το Είναι στο Δέον, είναι το διακριτικό γνώρισμα της εν λόγω πλάνης. Το γεγονός ότι συμβαίνει κάτι, δε συνεπάγεται αναγκαστικά ότι αυτό είναι και ηθικά σωστό. Τίποτε δηλαδή δεν αποκλείει λογικά να συμβαίνει κάτι μόνιμα, ως αναπόδραστη πραγματικότητα της ανθρώπινης φύσης, και συνάμα να αξίζει την ηθική μας καταδίκη. Αλλά αυτό δεν είναι το μόνο λογικό σφάλμα που διαπράττουν οι εκφέροντες αυτή τη γνώμη. Η προτροπή που εκφράζουν είναι η Δύση (ειδικότερα: οι Η.Π.Α.) να αποστασιοποιηθεί πλήρως από τη διεκδίκηση της εισόδου της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ και ίσως να παρέμβουν ως μεσολαβήτρια δύναμη για την εκτόνωση των συγκρούσεων, αφήνοντας τον Πούτιν να λάβει όσα ζητεί, διαφορετικά θα είναι υπεύθυνη για τη συνέχιση της αιματοχυσίας στο Κίεβο και τη Μαριούπολη. Και εδώ έρχεται το δεύτερο πρόβλημα με τους θιασώτες αυτής της γνώμης: διότι, βλέπουμε, πως η ηθική την οποία εκείνοι είχαν βγάλει έξω από την πόρτα, έχει κιόλας επιστρέψει δυναμικά από το παράθυρο. Διότι, αν και εφόσον μια συνεπής πολιτική Ρεαλισμού επιτάσσει αυτά που ήδη κάνει η Δύση, «κοιτώντας το συμφέρον της» (δηλ. την υποβοήθηση του πολέμου για τη διεθνή πολιτική ταπείνωση του Ρώσου προέδρου, με τίμημα την περαιτέρω καταστροφή της Ουκρανίας), γιατί ζητούν από τη Δύση να παρέμβει «ανθρωπιστικά»; Αφού δεν τη συμφέρει, όπως οι ίδιοι ομολογούν, θα έπρεπε είτε να δεχτούν την εφαρμογή του Ρεαλισμού λέγοντας ένα κυνικό “c’ est la vie”, είτε να χρησιμοποιήσουν ηθικολογίες. Αλλά εκείνοι δρουν ως εξής: χρησιμοποιούν ηθικολογίες απέναντι στη Δύση, απαιτώντας από αυτή πρακτικά την άνευ όρων αποδοχή του ρώσικου ιμπεριαλισμού, από τη Ρωσία όμως δεν απαιτούν τίποτε αλλά αρκούνται στις αναλύσεις των συμφερόντων της. Κοινώς, η θέση τους είναι ότι το ρωσικό κράτος κάνει το προφανές που κοιτά το συμφέρον του, ενώ οι δυτικές χώρες είναι απαράδεκτες, από ηθικής απόψεως όταν συμπεριφέρονται με τον ίδιο τρόπο. Αν πρέπει να εντοπίσει κανείς μια κοινή αρχή που ενώνει τις δύο ομάδες «ρωσόφιλων», αυτή θα ήταν η απέχθεια για τον δυτικό πολιτισμό και όλα όσα εκείνος αντιπροσωπεύει.
[1] Πηγή: https://www.tanea.gr/2022/03/04/world/apokalyfthikan-aporrita-sxedia-polemou-ton-roson-sxediazoun-na-katalavoun-tin-oukrania-se-dyo-evdomades/
[2] Πηγή: https://www.protagon.gr/apopseis/o-poutin-kai-oi-ragismenes-kardies-tis-akrodeksias-44342466150
[3] Πηγή: https://www.kathimerini.gr/world/561740062/o-volontimir-zelenski-ston-rolo-tis-zois-toy-o-ithopoios-poy-egine-igetis-en-kairo-polemoy/
[4] Πηγή: https://www.tanea.gr/2022/03/03/world/polemos-stin-oukrania-ti-sxesi-exei-i-akrodeksia-me-ta-dyo-stratopeda/
[5] Πρβλ και το παλιότερο: https://www.tovima.gr/2014/04/12/politics/i-rwsia-i-xrysi-aygi-kai-oi-opadoi-toy-moskoboy/ Οποιοσδήποτε επιθυμεί να πληροφορηθεί για τις ακροδεξιές οργανώσεις στη Ρωσία, ας δει και αυτό https://www.huffingtonpost.gr/entry/oi-neonazi-toe-poetin_gr_6223ed99e4b012a2628b9edb όπου αναφέρεται ότι το Ρωσικό Αυτοκρατορικό Κίνημα, η γνωστότερη από όλες, έχει αρκετή ελευθερία δράσης εντός του ρωσικού κράτους, ακόμη και για εκπαίδευση μισθοφόρων.
[6] Πρβλ και https://www.youtube.com/watch?v=2ZhoafVcjqI
[7] Πηγή: https://www.ertnews.gr/eidiseis/ellada/kinonia/d-stathakopoylos-toyrkologos-kairoskopiko-to-kleisimo-ton-stenon-vosporoy-dardanelion/
[8] Νικόλαος Ζουρνατζόγλου, Μαρτυρίες προσκυνητών, Γέροντας Παΐσιος ο Αγιορείτης, 1924-1994: τόμος δεύτερος, Αριδαία: εκδόσεις Αγιοτόκος Καππαδοκία, 434. Πρβλ και Αθανάσιος Ρακοβαλής, Ο πατήρ Παΐσιος μου είπε.., Θεσσαλονίκη: εκδόσεις Ορθόδοξος Κυψέλη, 2001, 77-78
[9] Πηγή: https://www.in.gr/2022/03/02/world/polemos-stin-oukrania-syntriptiko-nai-stin-entaksi-sto-nato-kai-stin-ee/