Metus Hostilis: Ο Σαλλούστιος και η ιστορία
Μέχρι τώρα σκιαγραφήσαμε την ηθικοπολιτική ανάλυση του Σαλλούστιου σχετικά με την ψυχολογική λειτουργία του metus hostilis, ένα μοτίβο που επαναλαμβάνεται και στα τρία έργα. Σε αυτό το σημείο γεννάται το ερώτημα αν και κατά πόσον θεωρεί ο ιστορικός μας ότι την εποχή πριν από τους Καρχηδονιακούς Πολέμους βασίλευαν μονάχα η ομόνοια, τα χρηστά πολιτικά ήθη και η virtus. Η αλήθεια είναι ότι, ειδικά στο Bellum Catilinae, το παρελθόν παρουσιάζεται κάπως εξωραϊσμένο. Ωστόσο, στα επόμενα δύο έργα το metus hostilis, που αρχικά ήταν metus Punicus, λαμβάνει μια μορφή καθολική. Στην πραγματικότητα η Ρώμη δεν ήταν ποτέ παντελώς ήρεμη· η διχόνοια και η αδικία υπήρχαν ανέκαθεν στους κόλπους της. Παραταύτα, ο Σαλλούστιος παρατηρεί ότι πάντα αυτή η τάση εξισορροπούταν από κάποιου είδους φόβο: «μια δίκαιη και μετριασμένη επιβολή του νόμου διήρκησε μέχρι ο φόβος του Ταρκύνιου και ενός σοβαρού πολέμου με τους Ετρούσκους να εξαφανιστεί» . Ο εκμαυλισμός και η ηθική αποσάθρωση δεν ήταν κάτι απρόοπτο που συνέβη ξαφνικά μετά την καταστροφή της Καρχηδόνας αλλά τάσεις που εμφώλευαν ήδη στην ρωμαϊκή πολιτεία και που βαθμιαία έτειναν να κατακυριεύσουν την πολιτική ζωή. Τα γρανάζια της παρακμής λοιπόν λειτουργούσαν περιοδικά σε όλη την διάρκεια της ρωμαϊκής ιστορίας, με την καταστροφή της Καρχηδόνας να αποτελεί όχι την μοναδική αλλά την πιο αποφασιστική καμπή στην εξέλιξη των γεγονότων.
‘Οι Δαιμονισμένοι’ – Αλέξανδρος Αδαμόπουλος
«…Ο καλύτερος τρόπος για να εξαπατήσεις τον κόσμο· είναι να κηρύξεις ανοιχτά το δικαίωμα στην ατιμία… Ποιες ιδέες; Σαχλαμάρες· δράση χρειάζεται μόνο. Θα τα ρημάξουμε όλα· τίποτα δεν θα μείνει όρθιο: Να η ισότητα· τα ρέστα είναι σαχλαμάρες!.. Όλοι θα είναι σκλάβοι και ίσοι μέσα στη σκλαβιά… Άρα θα πρέπει να ισοπεδώσουμε: Θα ρίξουμε το επίπεδο τής εκπαίδευσης. Και τού ταλέντου… Όσοι έχουν κάποιο ταλέντο θέλουν να πάνε μπροστά: Θα φιμώσουμε λοιπόν τον Κικέρωνα, θα τυφλώσουμε τον Κοπέρνικο και θα ξεπαστρέψουμε τον Σαίξπηρ… Να το σύστημά μου: Τίτλοι, οφίτσια, καρέκλες: Γραμματέας… Ταμίας… Πρόεδρος… Και ο φόβος τής γνώμης: Τρέμουν μην τους πούνε αντιδραστικούς κι αναγκάζονται να είν’ επαναστάτες. Δεν έχουν δική τους γνώμη. Άρα θα σκέφτονται όπως θέλω εγώ… Κι αν κάποιος έχει πολλές αρετές· τον καθαρίζουμε κι αυτόν, ή τον ρίχνουμε στη φυλακή… Ακόμα και οι πολύ όμορφοι θα καταργηθούν!.. Και κάτι ακόμα: Βάλε τέσσερις να σκοτώσουνε τον πέμπτο -γιατί τάχαμου είναι σπιούνος- και θα ’ναι όλοι τους, για πάντα, δεμένοι με το αίμα…»
«Η σπιτονοικοκυρά» – Η νουβέλα-αίνιγμα του Φ. Ντοστογιέφσκι
Γράφει ο Νικόλαος Μπάγκαβος – Φιλόλογος Μελετώντας τα έργα του μεγάλου Ρώσου συγγραφέα Φιόντορ Ντοστογιέφσκι, πέρα από τις πιο γνωστές μυθιστορηματικές του απόπειρες, οι οποίες συγκεντρώνουν το σύνολο σχεδόν της προσοχής του αναγνωστικού κοινού, στάθηκα στην ανάγνωση και ερμηνεία ενός παράδοξου και ανατρεπτικού κειμένου, το…
Ο Max Weber, η επιστήμη και η «απομάγευση» του κόσμου μας
Σήμερα, λίγο-πολύ όλοι μας ξέρουμε πως κυριαρχεί μια επιστημονική και τεχνική εκλογίκευση της ζωής. Αυτή η εκλογίκευση, φυσικά, δεν συνεπάγεται απαραίτητα πως ο καθένας μας γνωρίζει πλήρως όσα αφορούν τις βιοτικές συνθήκες της ζωής του. Για παράδειγμα, σχεδόν όλοι χρησιμοποιούμε το τραμ, ωστόσο δε γνωρίζουμε τον τρόπο της μηχανικής λειτουργίας του, παρεκτός αν είμαστε μηχανικοί. Πού έγκειται τότε λοιπόν η εκλογίκευση; Ο Weber απαντάει ότι έγκειται στη βεβαιότητά μας ότι δεν υφίστανται μυστηριώδεις ή ανυπολόγιστες δυνάμεις στον κόσμο και επομένως μπορεί καθένας μας να υποτάξει τις υπάρχουσες φυσικές δυνάμεις, μέσω υπολογισμών και απόκτησης τεχνικών γνώσεων.
Κανονικότητα ή βαρβαρότητα
Συνδιαμόρφωση κειμένου: Γιώργος Κουτσαντώνης και Μιχάλης Θεοδοσιάδης. Ο ξυλοδαρμός του φοιτητή στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, από ακροαριστερές ομάδες, αποτελεί ένα ακόμη σύμπτωμα μιας χρόνιας ασθένειας που ταλαιπωρεί το ελληνικό πανεπιστήμιο, και κατ’ επέκταση την ελληνική κοινωνία εδώ και δεκαετίες. Συγκρίνοντας τα πανεπιστήμια άλλων χωρών (δυτικών και ανατολικών) με…
Μια διαφορετική θεωρία της παρακμής: η περίπτωση της παραδιαστολής
Ένα από τα κύρια συμπτώματα μιας παρηκμασμένης εποχής αποτελεί η αλλαγή της καθιερωμένης σημασίας εννοιών, οι οποίες κατέχουν πρωταγωνιστικό ρόλο στο αξιακό σύστημα κάθε εποχής. Ιστοριογράφοι, φιλόσοφοι και ρήτορες μας παρουσίασαν αυτή την συμπτωματολογία μέσα από τα έργα τους, με τους τελευταίους μάλιστα να την μετατρέπουν σε ρητορική τεχνική. Η dinstinctio, όπως την ονόμασαν Ρωμαίοι που ασχολήθηκαν με την ρητορική, ή η παραδιαστολή ελληνιστί, επιστρατεύτηκε ως τεχνική από τους ρήτορες τόσο για να επαινέσει ο εκάστοτε ομιλητής το ήθος του ή να δικαιολογήσει τα σφάλματά του, επιχειρώντας μια μετατροπή των επικαλούμενων ελαττωμάτων σε «αρετές», όσο και για να εκθέσει αυτό ακριβώς το τέχνασμα, ξεγυμνώνοντας τον αντίπαλό του από την «φορεσιά» των ενάρετων πράξεων, αποδεικνύοντας εν τέλει ότι αυτό που ονομάζει αρετή δεν είναι παρά μια κομψή -και πάντως αλλοιωμένη- παρουσίαση των ελαττωμάτων του.
Αντιπρόσβαση/Απαγόρευση Περιοχής (Anti Access/Area Denial-A2/AD): Νέες Όψεις των Ναυτικών Επιχειρήσεων
Έχοντας λοιπόν τον Θαλάσσιο Έλεγχο (Sea Control) ενός γεωγραφικού χώρου μπορούμε να πούμε ότι «οχυρώνουμε» μια περιοχή προκειμένου ο εχθρός να μην έχει πρόσβαση. Ποια είναι τα κριτήρια που χαρακτηρίζουν τον όρο «πρόσβαση»; Χρησιμοποιώντας τον ορισμό που δίνει το Αμερικανικό εγχειρίδιο Joint Operational Access Concept, ο εν λόγω όρος δηλώνει την «ικανότητα προβολής στρατιωτικής ισχύος εντός της περιοχής επιχειρήσεων, με ικανοποιητική ευχέρεια κινήσεων προς εκπλήρωση της αποστολής[9]». Στην περίπτωση που ο εχθρός βρεθεί εντός της περιοχής Θαλασσίου Ελέγχου, θα πρέπει να συναντήσει ανυπέρβλητες δυσκολίες που θα οδηγήσουν στην ματαίωση της αποστολής του.
Αυτό ακριβώς κομίζει και το δόγμα A2/AD. Δημιουργείται μια περίμετρος που έχει διττό σκοπό: αφενός να κρατήσει τον εχθρό μακριά και αφετέρου να ματαιώσει όλα του τα σχέδια σε περίπτωση που αυτός εισχωρήσει εντός της περιοχής[10]. Πρόκειται δηλαδή για μια περίπτωση τοπικού θαλασσίου ελέγχου (όπως θα το χαρακτήριζε ο Κόρμπετ). Ο χρονικός ορίζοντας διατήρησης αυτού του ελέγχου είναι διευρυμένος. Ιδεατά θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο «χρήστης» της δομής A2/AD την έχει σχεδιάσει για να διαρκέσει στο διηνεκές. Πρακτικά όμως αυτό αφορά το άμεσο και προβλεπτό μέλλον…
Η επιστήμη και η ενίσχυση της θρησκείας στον κόσμο
Η επιστήμη έχει απαντήσεις για τον κόσμο, μέσα σε αυτόν, αλλά δεν εξηγεί το Γιατί του κόσμου, δεν μπορεί να προσφέρει το μεγάλο νόημα. Ειδικά η σύγχρονη επιστήμη, που για τις ευρύτερες μάζες των ανθρώπων αποτελεί κάτι το ξένο, το άγνωστο και το μυστικό, κάτι που «μοιάζει με μαγεία», όπως δήλωσε σε συνέντευξή του ο Ιταλός νομπελίστας φυσικός Giorgio Parisi, δεν μπορεί αναλάβει αυτό τον ρόλο. Όμως, και δεν υπάρχει καμία αμφιβολία πάνω σε αυτό, το Νόημα, η Ταυτότητα και το Γιατί δεν θα πάψουν να απασχολούν τον άνθρωπο, επιστήμονα και μη, πιστό και άπιστο. Άλλωστε, νομίζουμε ότι η ιστορία το έχει δείξει: ακόμη και η τέχνη μαζί με τη φιλοσοφία, ενώ θα μπορούσαν να προσφέρουν – και ενίοτε το κάνουν – μεγάλα αποθέματα απαντήσεων και νοήματος, σε μια εποχή διάχυτου μηδενισμού, όπως η σημερινή, δεν αρκούν για τη μεγάλη υπέρβαση, να απαντήσουν στο «Γιατί βρισκόμαστε εδώ;».
Ρομαντισμός: Όψεις της κριτικής του σύγχρονου κόσμου
Η αισθητική παιδεία έχει ως πρωταρχικό στόχο την συμφιλίωση του ανθρώπου με την φύση και την επαναφορά του κοινοτικού αισθήματος. Ενώ ο ορθολογισμός είχε οδηγήσει στην απομάγευση της φύσης και σε μια μηχανοποίηση του κόσμου, η τέχνη φανέρωνε την μυστική -και συνάμα αφοπλιστική- ομορφιά της φύσης, εξάπτοντας τις δυνάμεις της φαντασίας μας και δημιουργώντας έναν ολότελα καινούριο κόσμο. Αυτό, λοιπόν, που χάθηκε από την πρωτοκαθεδρία του ανθρώπινου Λόγου, μπορούσε να διασωθεί από την τέχνη και τις αισθήσεις. Ο δρόμος πλέον ήταν ανοιχτός για να ενωθεί ο άνθρωπος με ολόκληρο το σύμπαν. Ο Friedrich Schlegel συνέδεσε την ουσία της ρομαντικής τέχνης με την αγάπη, ως κάτι «αόρατα ορατό», με έντονες πολιτικές συνδηλώσεις. Μέσω της αγάπης επανέρχεται στο προσκήνιο το κοινοτικό αίσθημα, το λησμονημένο αίσθημα του ανήκειν, καθώς το πολιτικό αποτύπωμα της αγάπης είναι η συνένωση όλων των μελών της κοινότητας υπό τον άλυτο δεσμό της αγάπης και της φροντίδας για τον συνάνθρωπο. Για τον Novalis βασικός σκοπός της τέχνης είναι η επανένωση με την φύση, αυτή τη φορά σε ένα επίπεδο αυτοσυνειδησίας, όπως είχε πραγματωθεί στην αρχαία Ελλάδα.
Τραπ: μια επικίνδυνη παγίδα για απαίδευτα και φοβισμένα αυτιά
Για το οπτικοακουστικό φαινόμενο που ονομάζεται «Τραπ», έχουν μιλήσει και γράψει πολλοί/ες τις τελευταίες ημέρες, με αφορμή την οδηγική αυτοκτονία (ευτυχώς άνευ δολοφονίας) ενός Ελληνοαμερικανού τράπερ. Επομένως δε θα είχε πολύ νόημα, άλλο ένα καθαρά αφοριστικό κείμενο. Ως προς το ανάθεμα, θα αρκούσε να ειπωθεί…