Φυσιολογικό γήρας: μια υπέροχη ξεχασμένη τέχνη
Έτσι οι γυναίκες (και όχι μόνο), στο όνομα του δικαιώματος να μπορούν να υπερασπιστούν το σώμα τους, ακολουθούν ακραίες και συχνά αυτοκαταστροφικές πρακτικές αισθητικών επεμβάσεων, ορίζοντας νέα όρια στην ανοησία. Η παράλογη σπατάλη χρημάτων από όσους/ες δεν θέλουν να συμφιλιωθούν με τους φυσικούς νόμους γίνεται κάτι το φυσιολογικό και κανονικό, γίνεται νόημα και στόχος ζωής. Στο μέτρο των οικονομικών δυνατοτήτων του καθενός, παρέχονται «πακέτα αθανασίας» για όλα σχεδόν τα πορτοφόλια. Για πολλούς, εφόσον το γήρας είναι και αυτό μια «κοινωνική κατασκευή» και μια «καταπιεστική διαμεσολάβηση», καλά θα κάνουμε, με την ακριβοπληρωμένη γοητεία μας, να νικήσουμε το χρόνο και να υπερβούμε κάθε μπανάλ και οπισθοδρομική λογική.
Simone Weil – Αποκηρύξτε τα πολιτικά κόμματα
Στην πραγματικότητα όμως, πλην σπανίων εξαιρέσεων, όποιος εισέρχεται σε ένα κόμμα υιοθετεί πειθήνια την πνευματική στάση που θα εκφράσει αργότερα λέγοντας: «Όντας μοναρχικός, όντας σοσιαλιστής, σκέφτομαι ότι…». Είναι τόσο αναπαυτικό! Γιατί αυτό δεν είναι σκέψη. Δεν υπάρχει τίποτα πιο αναπαυτικό από το να μη σκέφτεσαι. Ομολογείται ότι το πνεύμα του κόμματος αποτυφλώνει τον άνθρωπο, τον καθιστά αναίσθητο στο δίκαιο, εξωθεί ακόμη και έντιμους πολίτες σε πιο άγρια και ωμή επίθεση κατά αθώων. Το ομολογούμε, αλλά δεν σκεφτόμαστε να καταργήσουμε τους οργανισμούς που παρασκευάζουν αυτό το πνεύμα.
Ρεπουμπλικανικές αντιλήψεις της ελευθερίας: Hannah Arendt και Philip Pettit
Η ρεπουμπλικανική σκέψη και τα βασικά της γνωρίσματα έχουν αναγεννηθεί στο περιβάλλον της σύγχρονης πολιτικής φιλοσοφίας. Ανάμεσα στους πιο σημαντικούς εκπροσώπους της είναι η Hannah Arendt και ο Philip Pettit, οι οποίοι έχουν φέρει στο προσκήνιο με διαφορετικό τρόπο κύρια χαρακτηριστικά αυτής της παράδοσης στο έργο τους. Στο ακόλουθο κείμενο θα επικεντρωθούμε στην προσέγγισή τους στην έννοια της ελευθερίας και επίσης στο ρόλο τον οποίο διαδραματίζει η έννοια αυτή στην πολιτική τους θεωρία.
Η ελληνική ανεκτικότητα και η ρητορική της δημοφοβίας
Οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι δεν είμαστε πάντα σε ετοιμότητα να καταλάβουμε σε ποιες ωδές πρέπει να κλείνουμε τ’ αυτιά μας, γιατί δυστυχώς κάθε τόπος έχει και τις Σειρήνες του. Αυτές μάλιστα έχουν συχνά την μορφή προβεβλημένης «αυθεντίας» ή έγκριτου, εντέχνως θελκτικού, think tank που προσπαθεί να παραπληροφορήσει και να χειραγωγήσει την κοινή γνώμη, βαπτίζοντας τον αυτονόητο αντίλογο, ακόμη και τη στοιχειώδη λογική: «λαϊκισμό». […] Αν κάτι φάνηκε ξεκάθαρα τα τελευταία χρόνια, είναι ότι η μαζική σύγχυση εξυπηρετεί καλά τις απρόσωπες αγορές και το τοπικό οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό κατεστημένο (establishment).
Η αρχαία ελληνική πολιτική θεωρία ως απάντηση στη δημοκρατία – Cynthia Farrar
Η δυνατότητα σύγκρουσης ανάμεσα στην προσωπική και την πολιτική ταυτότητα ήταν εγγενής στην ίδρυση της πόλεως. Όπως υποδηλώνει η περιγραφή του Γλαύκωνα για τα ανθρώπινα κίνητρα (σε ακραία μορφή), τα προσωπικά χαρακτηριστικά και επιθυμίες είναι μοιραίο να εισβάλλουν στον στίβο της πολιτικής. Οι πολίτες είναι και άνθρωποι με προσωπικούς δεσμούς, παρελθόν και κίνητρα, που περιλαμβάνουν υποδουλωτικές και τυραννικές επιθυμίες. Η στάσις, η παραταξιακή πάλη που έφερνε αντιμέτωπες ομάδες αριστοκρατών μεταξύ τους ή τους πλούσιους με τους φτωχούς, ήταν, όπως βεβαιώνει ο Μ. Ι. Finley, «ομολογουμένως μια σύγκρουση συμφερόντων» (Finley 1983: 134). Παρ’ όλα αυτά η συμμετοχή σε στάση ήταν επίσης σημάδι δέσμευσης για τη διατήρηση μιας τάξης που ικανοποιούσε τις ανάγκες όλων των πολιτών, όπως υποδηλώνει ο νόμος του Σόλωνα που απαγόρευε την ουδετερότητα.
Ορίζοντας την πολιτική
Στην καθημερινή της χρήση η «πολιτική» είναι μια βεβαρυμμένη λέξη πολύ συχνά έρμαιο προσχηματισμένων απόψεων. Πολλοί σκέφτονται την πολιτική σαν μια «βρώμικη λέξη» που ανασύρει εικόνες έντασης, διάσπασης, βίας, απάτης, χειραγώγησης, ψεύδους. Το 1775 ο Samuel Johnson είπε: «Η πολιτική δεν είναι τίποτε περισσότερο από ένα μέσο κοινωνικής ανόδου», ενώ ο Αμερικανός ιστορικός Henry Adams όρισε την πολιτική ως τη «συστηματική οργάνωση των εχθροτήτων». Για τον Max Weber «πολιτική είναι ο αγώνας για την κατάκτηση ή τη διανομή της εξουσίας… για τη νομή των δημοσίων θέσεων», ενώ για τον Paul Valéry «πολιτική είναι η τέχνη να εμποδίζεις τους ανθρώπους να ασχολούνται με ό,τι τους αφορά». Κάθε απόπειρα ορισμού της πολιτικής συνεπώς, προϋποθέτει την προσπάθεια απεμπλοκής του όρου από τέτοιου είδους προκατασκευασμένους συνειρμούς. Ακόμα και αναγνωρισμένες αυθεντίες δεν μπορούν να συμφωνήσουν πάνω στη φύση του αντικειμένου. Έτσι η πολιτική ορίζεται με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους: ως η άσκηση εξουσίας, η άσκηση αυθεντίας, η λήψη συλλογικών αποφάσεων, η κατανομή περιορισμένων πόρων, η πρακτική της εξαπάτησης και της χειραγώγησης κ.λπ.
Πραγματικότητα: το ισχυρότερο εργαλείο
Μόνο που όλη αυτή η απελευθέρωση από την αλήθεια, την αντικειμενικότητα και τον ρεαλισμό δεν είχε τα χειραφετητικά αποτελέσματα που προφήτευαν οι μεταδομιστές, μεταμοντέρνοι, μετα-θεμελιοκράτες, σχετικιστές, αντιαυταρχικοί της αριστεράς (και της προόδου), μαζί και οι περισπούδαστοι φιλελευθεριακοί καθηγητάδες στα αμφιθέατρα του δυτικού πολιτισμού. Η υπόθεση ότι ο «πραγματικός κόσμος» θα γίνει «ένας ακόμη μύθος» δεν επαληθεύτηκε. Στην πραγματικότητα, όχι μόνο δεν είδαμε την απελευθέρωση από τα δεσμά του στιλ και μιας «καταπιεστικής, μονολιθικής και κλειστής πραγματικότητας», αλλά μπροστά στα μάτια μας ολόκληρος πραγματικός κόσμος καθίσταται αντικείμενο εκπόρνευσης από την ψηφιακή φρενίτιδα και την κατανάλωση χρόνου στα λεγόμενα «social media».
Abyssus abyssum invocat (Η άβυσσος εκκαλεί την άβυσσο)
Μαζί με την σταδιακή παρακμή της αμερικανικής αυτοκρατορίας, θα πρέπει να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε ότι βρισκόμαστε και στη δύση της φιλελεύθερης «δημοκρατίας». Στην πραγματικότητα, η κατάρρευση του φιλελευθερισμού -τουλάχιστον όπως τον γνωρίζαμε μέχρι χθες- βαδίζει χέρι χέρι με το τέλος της Αμερικανικής ηγεμονίας, και την ανάδυση ενός πολυπολικού (bipolar) μοντέλου, όπου διάφορες δυνάμεις, από την Κίνα, την Ρωσία, την αναδυόμενη Ινδία, συγκεκριμένα κράτη του Αραβικού κόσμου, ανταγωνίζονται τις δυτικές υπερδυνάμεις. Πράγματι διαφαίνεται ένας αντιφιλελεύθερος και αντικοινοβουλευτικός ορίζοντας που βασίζεται όλο και περισσότερο στο γενικό κλίμα δυσπιστίας απέναντι σε ένα σύστημα που μέχρι χθες υποσχόταν ότι είναι το μόνο που μπορεί να εγγυηθεί πολιτικά δικαιώματα, ελευθερίες και ευημερία.
Η Σουηδία και ο σοσιαλδημοκρατικός μεταμοντερνισμός
Στις υπεραναπτυγμένες χώρες της Δύσης το φάντασμα του αυτοδημιούργητου ανθρώπου, δηλαδή η ιδέα ότι ο καθένας μπορεί και πρέπει να βασίζεται μόνο στον εαυτό του για να δημιουργήσει τη ζωή του από το μηδέν, τώρα πρέπει να προεξοφληθεί με προσύμφωνο και με «καθαρούς λογαριασμούς». Μάλιστα σε αυτό το φάντασμα δίνονται και ονόματα όπως «ελευθερία», «ανεξαρτησία», «αυτονομία». Οι (συν)δεσμοί με την ιστορία ή με τους θεσμούς για τα νέα άτομα του σήμερα νοούνται μόνο από ψυχαναλυτική άποψη και μόνο ως απαρχαιωμένες εντολές που θέτουν όρια στην απόλαυση και στην υποκειμενική τους βούληση. Είναι αλυσίδες που πρέπει να σπάσουν, ώστε να απελευθερωθεί το άτομο στην ασταμάτητη ορμή του You Only Live Once (YOLO) και του Follow Your Heart. Αυτή είναι η εποχή του ασταμάτητου τώρα!
Προσφυγικό, ανθρωπισμός και πολιτική
Η πρόσφατη ανατίναξη της Μέσης Ανατολής και Βόρειας Αφρικής δημιούργησε ένα τεράστιο προσφυγικό ρεύμα, ικανό να συγκριθεί μόνο με την Παλαιστινιακή προσφυγιά από το 1948 και για τρεις δεκαετίες, στην ίδια πάνω-κάτω περιοχή. Αυτή τη φορά, το ρεύμα, ογκούμενο από τη διασταύρωσή του με τις μόνιμες μεταναστευτικές ροές των αρχών του 21ου αιώνα, άγγιξε καθοριστικά την ευρωπαϊκή ήπειρο και φυσιολογικά πρώτη και καλύτερη την ανατολική της πύλη στη Μεσόγειο, την Ελλάδα. Η ελληνική κυβέρνηση, σημαντικό μέρος της αντιπολίτευσης, αλλά και το μεγαλύτερο τμήμα των ελίτ της αναπαραγωγής (η συντριπτική πλειοψηφία των ΜΜΕ, διανοούμενοι, καλλιτέχνες, τηλεπερσόνες, κλπ.), περιγράφουν το προτεινόμενο και ακολουθούμενο σχέδιο διαχείρισης της κρίσης, ως εμπνεόμενο από τις αρχές του ανθρωπισμού…