Χάννα Άρεντ – Συλλογική ευθύνη
Υπάρχει ένα είδος ευθύνης για πράγματα που κάποιος δεν έχει κάνει· μπορεί να θεωρηθεί υπεύθυνος γι’ αυτά. Όμως δεν μπορεί να είναι ή να νιώθει ένοχος για πράγματα που συνέβησαν χωρίς να συμμετέχει ενεργά σε αυτά. Πρόκειται για ένα πολύ σημαντικό σημείο, που αξίζει να τονιστεί με απόλυτη σαφήνεια, σε μια χρονική στιγμή κατά την οποία τόσοι πολλοί, καλοπροαίρετοι, λευκοί φιλελεύθεροι ομολογούν τα αισθήματα ενοχής τους όσον αφορά το ζήτημα των Νέγρων. Δε γνωρίζω πόσες περιπτώσεις τέτοιων εσφαλμένων συναισθημάτων έχουν υπάρξει στην ιστορία, γνωρίζω όμως ότι στην μεταπολεμική Γερμανία, όπου προέκυψαν παρόμοια προβλήματα σχετικά με όσα διαπράχθηκαν από το χιτλερικό καθεστώς εις βάρος των Εβραίων, η κραυγή «είμαστε όλοι ένοχοι», που αρχικά ακουγόταν τόσο μα τόσο ευγενής και δελεαστική, στην πράξη έχει εξυπηρετήσει μονάχα στο να απαλλάξει σε σημαντικότατο βαθμό όσους είναι πραγματικά ένοχοι.
Πώς να ερμηνεύσεις τους Μένγκελε
Οι πολιτικές αδυναμίες του συγγραφέα του Μένγκελε αποτρέπουν την σε βάθος ερμηνεία της ιδεολογικής προέλευσης του απόλυτου κακού, και μας στερούν μια θεατρική εμπειρία που θα μπορούσε να καταστεί σύμβολο κριτικής της Δυτικής σκέψης. Η παράσταση παρόλα αυτά παραμένει ενδιαφέρουσα εν μέρει λόγω της διαρκούς επικαιρότητας του θέματος, και οπωσδήποτε χάρη στις αξιοσημείωτες ερμηνείες των ηθοποιών, με μοναδική την ικανότητα του Λάζαρου Γεωργακόπουλου να μεταμορφώνει και να ξεπερνά την δυναμική των χαρακτήρων με τους οποίους καταπιάνεται, αναδεικνύοντας έτσι τις αφηγηματικές αρετές του κειμένου και τις ψυχολογικής φύσης εντάσεις που αυτό δημιουργεί.