Είναι γεγονός ότι το οικολογικό ζήτημα έχει λάβει, σε όλες τις χώρες του σύγχρονου «παγκοσμιοποιημένου κόσμου» με τη επέκταση της μεγάλης βιομηχανίας και των νέων επενδυτικών σχεδιασμών μεγάλης κλίμακας (όπως τα «αιολικά πάρκα»), μια σημαντική και καταστροφική μορφή που απειλεί όχι μόνο με κατάρρευση την ουσία της ανθρωπινότητας αλλά και ολόκληρου του φυσικού περιβάλλοντος.
Αυτή η κατάσταση όμως δεν είναι τόσο απλή ούτε έχει απλή λύση. Η επικριτική φωνή της γνωστής πλέον Greta, μια «φωνή» που εκφράζει μια χιπστερική και ακίνδυνη μόδα «ανησυχίας» περί της Περιβαλλοντολογικής Πολιτικής των μεγάλων κρατών, ενώ ταυτόχρονα συνδέεται με την απόλαυση όλων των ειδών των σύγχρονων αγαθών της παγκόσμιας αγοράς, φαντάζει αίολη όπως και κάθε μορφή σύγχρονης συμβατικής και επιφανειακής αντίληψης περί «διαμαρτυρίας». Γιατί; θα ρωτήσει εύλογα κάποιος!
Πολύ απλά διότι αυτό που οδήγησε στην σύγχρονη πορεία του κόσμου δεν είναι μια απλή λάθος πολιτική κάποιων ανεπτυγμένων κρατών. Αντίθετα αποτελεί μια βαθιά κρίση κανονιστικών αξιών και πολιτισμικού κοσμοειδώλου στην οποία βρίσκεται ο Δυτικός Πολιτισμός και ο Οικουμενισμός του, που με το όνομα της Παγκοσμιοποίησης, και τις ηθικές προεκτάσεις που λαμβάνει ο όρος, δανεισμένες από το οπλοστάσιο του Διαφωτισμού, κυριαρχεί ακόμη και στις υπώρειες του «ψηφιοποιημένου» πλέον κόσμου.
Αυτή η διάσταση της πραγματικότητας και η νέα κυριαρχία της Τεχνικής (που περιγράφει τόσο διεισδυτικά και λυπητερά ο Κώστας Αξελός)[i], απασχόλησε πρώιμα πολλούς ανθρώπους, για λόγους πολλαπλούς και πολυποίκιλους, στην Γερμανία.
Εκεί μέσα από αυτό που ονομάστηκε völkisch κίνημα και την ιδιοτυπία της εθνικής ταυτότητας της Γερμανίας, με τις έντονες μεταφυσικές και ρομαντικές αναφορές, ξεκίνησαν τάσεις που εξελίχθηκαν σε μια πλήρη αντίθεση στον νέο πολιτισμό της εκβιομηχάνισης και του ιδεώδους της «Προόδου».
Ένας από τους πιο ριζοσπαστικούς και σημαντικούς εκφραστές αυτής της σκέψης ήταν ο Ludwig Klages, μια ίσως από τις αγνότερες και πιο αληθινές φωνές αυτής της τάσης που συντάραξε την Γερμανία. Παρακάτω θα αναλύσουμε συνοπτικά κάποια απαραίτητα και σημαντικά ιστορικο-κοινωνιολογικά στοιχεία πάνω στο πότε δομήθηκε και τι εξέφρασε το völkisch κίνημα και αργότερα θα μιλήσουμε για το «οικολογικό μανιφέστο» του Klages Ο άνθρωπος και η γη.
1). Η νέα θεώρηση περί κόσμου και ανθρώπου από το völkisch κίνημα
Η σκέψη και η αντίληψη του Klages περί κόσμου και ανθρώπου δεν ήταν μια τυχαία, ιδιόρρυθμη και κατά αποκλειστικότητα δική του διανοητική κατασκευή αλλά αντίθετα εξέφραζε την βούληση μιας ολόκληρης πνευματικής και καλλιτεχνικής κίνησης που ονομάστηκε völkisch κίνημα.
Το völkisch κίνημα ονομάστηκε έτσι γιατί εξέφραζε μια αγνή και εσωτερική επιθυμία σύνδεσης του προσωπικού αυτοπροσδιορισμού και της επιθυμίας του ατόμου να φτάσει στο πλήρες των δυνατοτήτων του, με την ανάγκη του να ανήκει σε κάτι πέρα και σε κάτι πολύ πιο σημαντικό από την απλή και άχρονη ατομικότητά του μέσω του Vοlk (Λαού), ως ενδιάμεσου μεταξύ ανθρώπου και μιας ανώτερης πραγματικότητας.[ii] Μια τάση που ενισχύθηκε, λόγω της απομόνωσης της αστικής ζωής που βίωναν οι άνθρωποι στα διογκούμενα αστικά κέντρα, με μια θέληση επιστροφής στην φύση ή διαφυγής προς την επαρχία. Έτσι η σύνδεση του Vοlk και μιας διάθεσης επανόδου ενός τρόπο ζωής μακριά από τον «αστικό πολιτισμό» έγινε ενιαίο αφήγημα του κινήματος αυτού.
Αυτός ο τρόπος θέασης της πραγματικότητας ήταν η φυσική μετεξέλιξη της ρομαντικής σκέψης του 19 αιώνα, η οποία βρήκε μια πολύ σημαντική θέση μέσα στην Γερμανία και γενικότερα σε όλη την Ευρώπη. Μάλιστα σηματοδότησε μια καθοριστική στροφή στον τρόπο σκέψης, συνείδησης, γνώμης, δράσης, ηθικής, πολιτικής θέσης και αισθητικής, με λίγα λόγια μια καίρια τομή στην μέχρι τότε κοσμοαντίληψη.[iii]
Ήταν μια στάση, που δεν είχε σκοπό μια απλή και μεμονωμένη απόσυρση από τον κόσμο, ο οποίος περιέβαλλε τους εκφραστές της, αλλά μια προσπάθεια καλυτέρευσής του. Η γη δεν ήταν απλά ένα κομμάτι έδαφος, όπου έτυχε να κατοικούνε, όπως πρόσταζε η νέα καπιταλιστική ηθική των μεγαλοαστών, που μετακινούνταν όπου επιθυμούσαν.
Αντίθετα ήταν το μέρος όπου παρήγαγαν τα αγαθά τους, ζούσαν οι οικογένειες τους και ένιωθαν σαν μέρος του εαυτού τους. Η ριζότητα έναντι της α-ριζότητας ήταν αυτό που έδινε στο άτομο μια ανώτερη διάσταση σαν μέλος του Vοlk (Λαού) και της «αυθεντικότητάς του» και μέσω αυτού της Ανθρωπότητας και του Κόσμου. Λόγο αυτής της διάστασης ήταν «Ανθρώπινος» ο Άνθρωπος και ζωντανό ον και όχι απλά μια μονάδα μέσα στον αστικό κορμό των πόλεων.
Ο πυρήνας αυτής της αντίληψης περί «γερμανικής αυθεντικότητας» βρίσκεται στην ίδια την εθνική ταυτότητα των Γερμανών, που ήδη από τον ύστερο μεσαίωνα και τις αρχές της Αναγέννησης καλλιεργήθηκε από τους Γερμανούς Ουμανιστές με σκοπό να αποδείξει την αντίθεση με την πιο «πολιτισμένη λατινική Ρώμη» και το πνεύμα της.[iv] Μια παγανιστική και φυσιοκεντρική αντίληψη που μας θυμίζει τους διαλογισμούς του στωικού Αυτοκράτορα Μάρκου Αυρήλιου, όταν στο ημερολόγιο του Εις Εαυτόν μάς μιλάει περί της σύζευξης «Ρωμαϊκότητας και Κόσμου».
Τέλος είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι αυτή η «ρομαντική αντίληψη» πέρα από την Γερμανία, βρισκόμενη τότε στα σπάργανά της και με βάση άλλες εθνικές και κοινωνικές ιδιαιτερότητες, ήταν αυτή που κίνησε πρώιμα ακόμη και στην Αγγλία, το κέντρο του οικονομικού φιλελευθερισμού, την επανάσταση των Λουδιτών από το 1811 μέχρι και το 1830 που με σύμβολο τον «Βασιλιά Lud», ένα σύμβολο λαϊκής δικαιοσύνης και συλλογικού υποσυνειδήτου, οδήγησε στην αυτοοργάνωση των Άγγλων μικροπαραγωγών κατά της εκβιομηχάνισης και της εκμετάλλευσης τους από τους, πολλές φορές, «ξένους επιχειρηματίες».[v] Ήταν αυτή η αντι-εκβιομηχανιστική αυτοργάνωση λαϊκών ανθρώπων, συνδεμένων με την γη τους, την αυτονομία της παραγωγής αγαθών και με την κοινοτική αλληλοεπαφή, η οποία διαπνέεται κατά τον George Orwell από την common decency (κοινή ευπρέπεια), που υμνήθηκε από Ρομαντικούς σαν τον Λόρδο Byron και συνέχισε να επηρεάζει σαν ανάμνηση ολόκληρη την Ευρώπη.[vi]
Είναι μια αντίληψη σαφώς κοντά στον Ουτοπικό Σοσιαλισμό, πάντα με βάση τις αντι-αστικές αξίες του και την φυσιοκεντρική κοσμοαντίληψή του.[vii] Ο οποίος δεν ταυτίζεται σε καμιά περίπτωση με το, απαύγασμα του οπτιμιστικού χεγκελιανισμού, «επιστημονικό υλισμό» και την «ταξική πάλη», που δικαιολογεί και αποδέχεται τον Βιομηχανισμό του Καπιταλισμού, την μαζική παραγωγή, και την αποξένωση των ανθρώπων στις μεγαλουπόλεις, ως μέσα για μια μελλοντική και πιο αρμονική εξελιγμένη κοινωνία της «Προόδου»- μια μορφή Καπιταλισμού χωρίς «επιχειρηματική κινητικότητα».[viii]
Αφού περιγράψαμε κάποια πολύ βασικά ζητήματα για την κατανόηση του πνεύματος και των τάσεων την εποχή του Klages, μπορούμε να εισέλθουμε στο βαθύτερο πλαίσιο των ιδεών του, όπως αυτές εκφράζονται στο Ο άνθρωπος και η γη.
2). Ο Άνθρωπος η Γη και η «Ιδέα της Προόδου»
Ο στοχαστής ξεκινάει το έργο του αναφέροντας ότι στην σύγχρονη εποχή κυριαρχούν τρία ρεύματα: α) της «Προόδου», β) της «Κουλτούρας» και γ) της «Προσωπικότητας». Το ρεύμα της «Προόδου» όμως είναι αυτό που σηκώνει στους ώμους του τα άλλα δύο.[ix]
Αυτό το ρεύμα διαμορφώνει μια στάση υποτίμησης προς τους «πρωτόγονους λαούς» και τις προηγούμενες ιστορικές περιόδους. Με την δικαιολογία αυτή η επιστήμη έχει αναβαθμιστεί εκτός ορίων και η φύση έχει κυριευτεί από την τεχνική, η οποία μετατρέπει το φυσικό περιβάλλον σε απλό φορέα πρώτων υλών και γενικότερης χρηστικότητας με μόνο σκοπό την υλική ευημερία του σύγχρονου κόσμου. Έτσι η έλλογη σκέψη και το θετικιστικό πνεύμα κυριεύουν τον χρόνο και τον χώρο.
Αυτή η αντίληψη περί «Προόδου» γεννά μάλιστα και μια αντίστοιχη ακλόνητη πίστη. Αυτή η νέα πίστη έρχεται σε αντίθεση με : α)τους αρχαίους Έλληνες που επιδίωκαν την «καλοκαγαθία», ερμηνευόμενη ως εξωτερική και εσωτερική ομορφιά του ανθρώπου, β)με τους ανθρώπους του Μεσαίωνα που προσδοκούσαν την «σωτηρία της ψυχής», η οποία ουσιαστικά ισοδυναμούσε με την ανύψωση προς τον Θεό, και γ)τους ανθρώπους της εποχής του Γκαίτε που επιθυμούσαν την καλλιέργεια μιας πλήρους αυτοκυριαρχίας και «επιδεξιότητας» απέναντι στις αλλαγές της Μοίρας.
Κάθε μια από αυτές τις αντιλήψεις προσδοκούσε, με τον δικό της τρόπο κάθε μια, μια κατάσταση ευτυχίας για τους ανθρώπους. Αντίθετα ο πιστός της «Προόδου», μέσω της επιστήμης και της τεχνικής, που έχουνε κάνει άλματα εξέλιξης, αποβλέπει σε μια απλή ικανοποίηση που του δίνει η κυριαρχία τους στην φύση. Είναι αυτή η αύξηση ισχύος της ανθρωπότητας που τον ηδονίζει και του δίνει χαρά αλλά όχι όμως ευτυχία, όπως στους ανθρώπους άλλων εποχών.
Μέσα σε έναν τέτοιον κυκεώνα λατρείας του τεχνικού πολιτισμού ο άνθρωπος αποκόπτεται από τα άλλα έμβια όντα, ζώα και φυτά, και πλέον όλα εξελίσσονται σε έναν δαρβινιστικό «αγώνα για επιβίωση».[x] Πλέον αντιλαμβάνεται τα πάντα με βάση την ωφελιμότητα, την οικονομική ανάπτυξη και την μαζική παραγωγή, μαντρωμένος και αποκομμένος από την ομορφιά της υπαίθρου μέσα στις τσιμεντουπόλεις και με τις μεγάλες καμινάδες των εργοστασίων να «καπνίζουν» ακατάπαυστα σαν πούρο νεόπλουτο μεγαλοοαστού ή καλύτερα σαν τον ίδιο τον φρικτό θεό Βάαλ, όπως στο ποίημα του Georg Heym : «Αποβραδίς λαμπυρίζει η πορφυρή κοιλιά του Βάαλ/Οι μεγάλες πόλεις γονυπετείς ολόγυρά του».[xi]
Που οδηγεί όλο αυτό ; σε μια ατελείωτη σφαγή ! Το κυνήγι πλέον γίνεται η μέθοδος αφανισμού χιλιάδων ζώων σε μεγάλους αριθμούς, χωρίς απαραίτητα να υπάρχει ανάγκη για τόση κατανάλωση κρέατος. Ο αφανισμός αυτός αφορά και άλλα μη βρώσιμα είδη που εξοντώνονται χωρίς εμφανή λόγο απλά και μόνο για διασκέδαση.
Αυτή η κατάσταση εκφυλίζει τα ζώα και βοηθά στην υπερ-αναπαραγωγή πολλών ειδών που ήταν θηρεύσιμα για τα άλλα, όπως τα ποντίκια. Το φαινόμενο αυτό με την σειρά του φέρνει και τις ανάλογες επιπτώσεις για τον «εκπολιτισμένο άνθρωπο» που πλήττεται από τρομακτικές επιδημίες, όπως η πανώλη που ήταν αποτέλεσμα της μαζικής πώλησης κρέατος που είχε μολυνθεί πρωτύτερα από ποντίκια.
Αυτή η καταστροφή ενισχύθηκε ιδιαίτερα πολύ από τον «φυσιολατρικό» τουρισμό που με τα «σαφάρι» φέρνει του «εκπολιτισμένους ανθρώπους» σε απάτητα μέρη και εκτάσεις. Οι «πρωτόγονοι λαοί» μέσα σε αυτό το πλαίσιο αφανίζονται ή κινδυνεύουν σε αφανισμό, μέσα σε ένα χάος σφαγής, λιμοκτονίας και ασθενειών που έφερε σαν μακάβριο δώρο η «Πρόοδος». Οι Ινδιάνοι και οι Αβοριγίνες είναι πλέον παρελθόν όπως και τα «εκλεκτότερα φύλα» της Ινδονησίας, ενώ οι «γενναιότεροι λαοί» της Αφρικής τελικά υποκύπτουν κι «αρχέγονοι λαοί της Ευρώπης», όπως οι Αλβανοί, βρίσκονται επίσης εμπρός στην καταστροφή, κατά τον συγγραφέα.[xii]
Όλες αυτές οι αλλαγές όμως έχουν σαν θύμα, κατά κύριο λόγο, τον ίδιο τον Δυτικό άνθρωπο. Ο Δυτικός Άνθρωπος έχασε τη επαφή του με την ζωή! Τα παραδοσιακά του τραγούδια, με τα οποία αφηγούταν σκηνές από την ζωή του τόσο χαρούμενες όσο και λυπηρές, έχουν χάσει το νόημά τους με αποτέλεσμα να βουβαθούν και να αντικατασταθούν από «οπερέτες και καμπαρέ» (για την σύγχρονη εποχή τα αντίστοιχα είναι τα πάσης φύσεως clubs ως κέντρα συνάθροισης και η σύγχρονη βιομηχανία «ηχητικής απόλαυσης», που επιτελεί μια μαζική παραγωγή ειδών μουσικής για τα μεγάλα πλήθη των fans και των λατρών των μουσικών κατηγοριών αλλά και υποκατηγοριών– και όλα αυτά έχουν νόημα υπό την προϋπόθεση ότι «τραβούν το ενδιαφέρον» και «πουλάνε»).
Η εργασία έγινε επίσης κάτι που είναι αδιανόητο πλέον να συνυφανθεί με γιορτή και τραγούδι, όπως άλλοτε. Οι άνθρωποι είναι απλά άψυχα γρανάζια μιας απρόσωπης εργοστασιακής μηχανής, σκλάβοι του χρήματος και του «αριθμητικού ντελίριου» των χρηματιστηρίων και των νεοσύστατων επιχειρήσεων, και τέλος παραδομένοι στην οποιουδήποτε είδους εφήμερη απόλαυση που τους παρέχει η μεγαλούπολη. Όλα αυτά υπό την συνοδεία μιας διογκούμενης αλλά ακίνδυνης δυσφορίας που καταλήγει απλά σε έναν απλό και άσκοπο ενδοκοινωνικό ανταγωνισμό, που έχει σαν βάση του τον προαναφερόμενο «αγώνα για επιβίωση», μέσα από το πρίσμα μιας ενδότερης εχθρικής στάσης απέναντι στο φυσικό περιβάλλον, το οποίο πρέπει να υποταχθεί στις ανθρώπινες ορέξεις.[xiii]
Αυτή η κατάσταση, που οφείλεται στην ιδέα της «Προόδου», μάς φέρνει μπρος σε μια εποχή «παρακμής της ψυχής». Σε μια εποχή όπου, κατά τον Klages, «ο Παρνασσός άδειασε, η πολιτική και η φιλοσοφία έχουν ερημώσει – για να μην αναφερθούμε καν στον ξεπεσμό της τέχνης», σε μια εποχή τέλος που η σκέψη του Νίτσε δεν άφησε κραταιούς διαδόχους και ίχνη παρότι ανασήκωσε την παλαιά φλόγα της σκέψης και της πράξης (μια υπερβολική παρατήρηση εκ μέρους του).[xiv]
Ο άνθρωπος, χάνοντας την επαφή του με το μυστικό τραγούδι της υπαίθρου, έχει ξεχάσει ότι ο Κόσμος είναι ένα «αλληλεπιδρών Όλον», το οποίο περιλαμβάνει όλα τα έμβια όντα καθώς και το περιβάλλον ως σύνολο. Τα ανθρώπινα δημιουργήματα για αιώνες ήταν συνδεδεμένα με το οργανικό αυτό Όλον, μέχρι που με την αποκοπή από την ύπαιθρο και το πνεύμα της χάθηκε η σύνδεση αυτή. Ο άνθρωπος μάλιστα έφτασε στο σημείο να πιστεύει ότι μέσω της Χημείας θα δημιουργήσει ζωή ξεχνώντας ότι ο δοκιμαστικός του σωλήνας απλά αξιοποιεί τις χημικές ουσίες που κρύβουν ήδη μέσα τους Ζωή, όπως κάθε τι στην φύση, και δεν αποτελεί απλά εργαστηριακό υλικό.
Είναι ένας ισχυρισμός που μπορούμε να πούμε ότι αμφισβήτησε εν μέρει ο Oswald Spengler αργότερα με την εισαγωγή των πολιτισμικών κύκλων και της αντίληψής του περί ανθρώπινου αρπακτικού ως «τραγικού αντάρτη» που πρόκειται να χάσει τον πόλεμο με την Φύση.[xv]
Η βαθύτερη ρίζα όμως της ιδέας της «Προόδου», κατά τον Klages, βρίσκεται στον Χριστιανισμό. Ο Χριστιανισμός στο όνομα της «Ανθρωπότητας» και της «Ανθρωπιάς» καθιστά το ανθρώπινο ον μοναδικό κέντρο βάρους της Ζωής και την φύση άξια αναφοράς μόνο και εφόσον είναι χρήσιμη για αυτόν. Αυτή η πίστη απογυμνώθηκε από την ευλάβεια που είχε στις απαρχές της και η οποία συνεχίζει να επιβιώνει, κυρίως, στα λαϊκά και παραδοσιακά στρώματα.
Αντίθετα έχει εγκολπώσει πλήρως την μεγαλομανία της μοναδικής υπερβατικής αλήθειας και της «μοναδικής θεότητας» του υπερκόσμιου Πνεύματος, έναντι της πολλότητας των εγκόσμιων θεοτήτων. Είναι αυτή η κληρονομιά που εμφανίστηκε αρχικά στην πρώιμη χριστιανική εκκλησία όταν έγινε θεσμός και «νέα γραφειοκρατία» της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας,[xvi] και η οποία απλά επανήλθε δυναμικά μετά την Αναγέννηση – από σκοπιά υποθέσεων αυτή η άποψη βρίσκεται κοντά, παρ’ όλες τις αντιθέσεις, σε αυτήν του Max Weber που περιορίζει το φαινόμενο αυτό στον Προτεσταντισμό και του Werner Sombart, ο οποίος κατέδειξε όμως πως αυτό προϋπήρχε επίσης και στον Καθολικισμό ήδη από τον Μεσαίωνα- και απλά κορυφώθηκε στην όψιμη φάση του με την καθιέρωση της καθολικής Θωμιστικής κανονιστικής αρχής. Αυτή η «κληρονομιά» βρήκε λοιπόν την εκπλήρωσή της στην «Ιδέα της Προόδου», την οποία ενσαρκώνουν ο Καπιταλισμός, η Επιστήμη και ο νέος ανθρωπότυπος του Αστού.
Ο Χριστιανισμός έτσι δημιούργησε τις βάσεις μιας αποκοπής από τον Κόσμο που τον έθρεψε και θυσίασε την πλαστικότητα της ζωής «στον βωμό ενός απάτριδος και υπερκόσμιου Πνεύματος».[xvii] Είναι η διάθεση ολοκλήρωσης μιας μακραίωνης εκδίπλωσης του υπερκόσμιου Πνεύματος, που ξεκίνησε με την υποτιθέμενη «πτώση» του ανθρώπου και βρίσκει την εκπλήρωσή της σε μια προκαθορισμένη Ιστορική πορεία. Μια εξωκοσμική δύναμη, η οποία εισβάλλει μέσα στον φυσικό κόσμο και αντικαθιστά την ψυχή με το πνεύμα, το όνειρο με την διανοητική εγρήγορση και την ζωή με μια εξωτερική επενέργεια που ήρθε για να μείνει.
Ο Klages κλείνει το κείμενό του με ένα Νιτσεϊκό και ποιητικό ξέσπασμα. Έτσι όπως λοιπόν οι Ρομαντικοί πίστευαν σε «θαύματα» έτσι πρέπει να υπάρχει αντίστοιχα πίστη, κατά αυτόν, στην έλευση μιας «καινούριας γενιάς». Αυτή η «νέα γενιά» θα έρθει μόνο μέσω της παιδείας, η οποία θα τονώσει τον μαγικό καπνό του «πολέμου» (εννοώντας μια πνευματική επανάσταση). Ένας «πόλεμος» που θα σημάνει την σύγκρουση ανάμεσα στον Κόσμο που ξέρουμε και σε έναν νέο που θα φέρουν, όχι απροετοίμαστοι και άοπλοι αρνητές ούτε οι φιλήδονοι και οι ευχαριστημένοι με το τώρα, αλλά αντίθετα όσοι θέλουν δικαιοσύνη και έναν καινούριο αλλά ταυτόχρονα παλιό «Ήλιο» (μάλλον έμμεση αναφορά στο Νιτσεϊκό Μεσημέρι ως κατάσταση πνευματικής αναγέννησης), ο οποίος θα αναγεννήσει την Γη και θα την μετατρέψει ξανά σε «καλλονή».[xviii]
Συμπέρασμα
Ο Ludwig Klages ήταν ένας άνθρωπος του καιρού του και δεν μπορούμε να τον κρίνουμε με τωρινά κριτήρια «πολιτικής ορθότητας». Εξάλλου ο Quentin Skinner μάς έχει καταδείξει ότι κάθε άνθρωπος κρίνεται με βάση την εποχή του και το τι θεωρούνταν ορθολογικά τεκμηριωμένο την εποχή αυτή, καθώς δεν υπάρχει μόνο ένας τρόπος «ορθολογικότητας» και «ανορθολογικότητας»,[xix] όπως μας κατέδειξε επίσης ο Παναγιώτης Κονδύλης σε μεγάλο μέρος του έργου του άπειρες φορές – στο ζήτημα αυτό θα επανέλθουμε στο μέλλον διεξοδικότερα.
Εξάλλου οι απόψεις αυτές του Klages δεν ήταν «περιθωριακές» στην τότε Γερμανία, ούτε γενικότερα στην Ευρώπη, που πέρναγε μια κρίση προσαρμογής στον νέο βιομηχανικό κόσμο που είχε έλθει ανεπιστρεπτί.
Η συμμετοχή του μάλιστα στο völkisch κίνημα του είχε προσδώσει την θέση του πρωταγωνιστή ενός τεράστιου κινήματος ιδεών που έδωσε αρκετές βάσεις, μέσω των ζυμώσεών στους κόλπους του, στην «Συντηρητική Επανάσταση». Η φυσιολατρία και ελευθεριότητα που δέσποζε σε αυτούς τους κύκλους ήταν μάλιστα πρωτόγνωρη και παρότι δεν έγινε δεκτή εξολοκλήρου από το «Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα», αυτό υιοθέτησε πολλές ιδέες από αυτούς τους κύκλους ακόμη και μετά την απρόοπτη αλλά μεθοδευμένη «κατάληψη της εξουσίας» από αυτό.[xx]
Η βασική μάλιστα πεποίθηση του Klages για την δύναμη της παιδείας είχε σαν έναυσμα την τεράστια νεανική συμμετοχή στο κίνημα αυτό, με μεγαλύτερη οργάνωση αυτή των Wandervögel με περισσότερα από 40.000 μέλη. Μάλιστα, παρ’ όλη την τάση την εποχής προς τον ντετερμινιστικό βιολογισμό, αυτός πίστευε ότι ο παιδαγωγός πρέπει να αφιερώσει την ζωή του στην ψυχή και στο μυαλό τον παιδιών ανεξάρτητα από το τι φέρουν σαν κληρονομημένα χαρακτηριστικά και δυνατότητες από την φύση.[xxi] Αλήθεια πόσο ανθρώπινη αντίληψη για τότε αλλά και για σήμερα; Ζώντες σε μια εποχή όπου η παιδεία έχει υποτιμηθεί και καταστεί έρμαιο πολιτικών παιχνιδιών και κοινωνικής διάσπασης, λόγω κακών παιδαγωγών που πολλές φορές δεν νοιάζονται για τους μαθητές τους.
Η αντίληψή του και το έργο του όμως είναι ακόμη πιο ενδιαφέροντα λόγω των πρωτότυπων βιοηθικών ερωτημάτων που θέτει τόσο για το οικολογικό ζήτημα της καταστροφής της φύσης όσο και της δημιουργίας τεχνητής ζωής από τον άνθρωπο μέσω της επιστήμης.
Καλύπτει με το κείμενό του, που μπορεί να χαρακτηριστεί «σύγχρονο οικολογικό μανιφέστο» κατά τον Gilbert Marlio, όχι μόνο τα γεγονότα με «δημοσιογραφικό τρόπο» όπως κάνουν πολλοί σύγχρονοι οικολόγοι, ούτε δαιμονοποιεί τον Δυτικό Άνθρωπο όπως κάνουν διάφοροι δικαιωματιστές, αλλά αντίθετα προτείνει λύσεις σε ένα πλαίσιο σχεδόν ίδιο με αυτό της σύγχρονης Βιοηθικής η οποία, σαν επιστημονικός κλάδος της Εφαρμοσμένης Ηθικής, έχει σαν στόχο να διευθετήσει αυτά τα ζητήματα με στόχο την διασφάλιση της ανθρώπινης αξίας και ευημερίας.[xxii]
Τέλος ο Klages φέρνει τον άνθρωπο ενώπιον μιας μελαγχολικής και συνάμα τραγικής αντίληψης που έχει σαν κέντρο αναφοράς της την φυσική θνητότητά του, με βάση τον ατέρμονο κύκλο της ζωής. Το σώμα μας εξάλλου, μέσω της θνητότητάς του αυτής, συνδέεται με την Ιστορία και τον φυσικό κόσμο, και «ό,τι του συμβαίνει χύνεται αναντίληπτο στις ρηγματώσεις χωρίς να μπορεί να επανέλθει».[xxiii]
[i] Κώστας Αξελός, Προς την πλανητική σκέψη, μτφρ. Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου- Λίλα Σκάμη και Συνεργάτες «Βιβλιοπωλείου της Εστίας», Εστία, Αθήνα 1985, σελ.414.
[ii] George L.Mosse, The Crisis of the German Ideology, Schocken Books, New York 1981, σελ.14.
[iii] Isaiah Berlin, Οι ρίζες του Ρομαντισμού, μτφρ. Γ.Παπαδημητρίου, Scripta, Αθήνα 2000, σελ.28.
[iv] Caspar Hirschi, The Origins of Nationalism: An Alternative History from Ancient Rome to Early Modern Germany, Cambridge University Press, Cambridge 2012, σελ. 156-7.
[v] Κερπάτρικ Σέιλ, Εξέγερση ενάντια στο Μέλλον, μτφρ. Τέττα Ζέρβα, Futura, Αθήνα 2018, σελ.93-4.
[vi] Ζαν-Κλωντ Μισέα, Τζόρτζ Όργουελ, ένας συντηρητικός αναρχικός-Σχετικά με το 1984, μτφρ. Νίκος Ν.Μαλλιάρης, Μάγμα, Αθήνα 2018, σελ.29 και http://www.respublica.gr/2020/05/post/byron-darkness/ όσον αφορά τον Λόρδο Byron και κάποιες σημαντικές προεκτάσεις πάνω στην σκέψη του, εκφρασμένης μέσα από το ποιητικό του έργο, σχετικά με την εποχή του και το σήμερα.
[vii]John Weiss, Συντηρητισμός και Ριζοσπαστική Δεξιά, μτφρ.Σπύρος Μαρκέτος, Θύραθεν, Θεσσαλονίκη 2009, σελ.56 και 82.
[viii]Ζαν-Κλωντ Μισέα, Το Αδιέξοδο Άνταμ Σμιθ: Οι εκλεκτικές συγγένειες Αριστεράς και Φιλελευθερισμού, μτφρ.Χριστίνα Σταματοπούλου, Αθήνα, Εναλλακτικές Εκδόσεις, 2008, σελ.26-27 και 93-4.
[ix] Λούντβιχ Κλάγκες, Ο άνθρωπος και η γη, μτφρ. Γιώργος Στεφανίδης, Μάγμα, Αθήνα 2020, σελ.8.
[x] Ό.π., σελ.11.
[xi] Βλέπε: http://www.bibliotheque.gr/article/71085?fbclid=IwAR04dij2nC75loJ6UJtqYkE4LVGblpbRKH5y4UmRFbtGLeVMnR1lHFvozn0
[xii] Λούντιβιχ Κλάγκες, Ο άνθρωπος και η γη, σελ.23-4.
[xiii] Ό.π., σελ.28-9.
[xiv] Ό.π., σελ.27-8 και http://www.respublica.gr/2020/04/post/nietzsche-2/ σχετικά με τις χρήσεις και τις καταχρήσεις πάνω στην φιλοσοφία του Νίτσε.
[xv] Βλέπε : http://www.respublica.gr/2020/05/post/spend-end/
[xvi] Κώστας Παπαϊωάννου, Μάζα και Ιστορία, Εναλλακτικές Εκδόσεις, Αθήνα 2003, σελ.208.
[xvii] Λούντβιχ Κλάγκες, Ο άνθρωπος και η γη, σελ.36.
[xviii] Ό.π., σελ.40-1.
[xix] Quentin Skinner, Θεωρήσεις της Πολιτικής: Σχετικά με την Μέθοδο, μτφρ. Γιώργος Καράμπελας, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2008, σελ.75 και 87.
[xx]Janet Biehl – Peter Staudenmaierr, Οικοφασισμός: μαθήματα από την Γερμανική εμπειρία, μτφρ.Βασίλης Καπεταγιάννης-Βαγγέλης Κούταλης, Ισνάφι, Ιωάννινα 2003, σελ.31 για την σύνδεση Εθνικοσοσιαλισμού και περιβαλλοντισμού και σελ.93-94.
[xxi] Ludwig Klages, The Biocentric Worldview, μτφρ. Joseph D.Pryce, Arktos, London 2013, σελ. 147-8. Μια ενδιαφέρουσα συλλογή κειμένων του Klages μεταφρασμένη στα αγγλικά, μια από τις λίγες που βρήκα η οποία δεν ήταν στα γερμανικά ή στα γαλλικά. Για περεταίρω ανάγνωση μεταφρασμένων στα αγγλικά κειμένων του στοχαστή βλέπε : http://dispater.atspace.com/ .
[xxii]Ευάγγελος Δ.Πρωτοπαπαδάκης, Κλωνοποίηση και Βιοηθική: Κλωνοποίηση ανθρώπων και δικαιώματα, Παπαζήση, Αθήνα 2013, σελ.25.
[xxiii] Νικήτας Σινιόσογλου, Λεωφόρος ΝΑΤΟ, Κίχλη, Αθήνα 2019, σελ.83 (σημείωση 91).
