Η πρώτη περίοδος λειτουργίας της δημοκρατίας
Παραθέτουμε παρακάτω ένα απόσπασμα από το έργο του Χρήστου Ρήγα, Τότε που λειτουργούσε η δημοκρατία (εκδ. Εντός, 1996). Το βιβλίο στο σύνολό του αποτελεί μια αξιόλογη μελέτη της δημοκρατικής εποχής της αρχαίας Αθήνας, ιδωμένης με ριζοσπαστικό τρόπο από τον συγγραφέα. Η ριζοσπαστικότητά του έγκειται στο ότι ερμηνεύει, με εμβριθή αλλά όχι ακαδημαϊκό τρόπο, την ουσία των πολιτικών εξελίξεων και εντάσεων της εποχής, παρουσιάζει το ρόλο των σημαντικότερων προσωπικοτήτων καταλύοντας τις στερεότυπες αντιλήψεις που έχουν επικρατήσει γι’ αυτούς στη νεώτερη εποχή, και καταρρίπτει πολλούς μύθους με τους οποίους έχουμε επενδύσει την προσέγγιση των γεγονότων και των σχέσεων εξουσίας της αθηναϊκής δημοκρατίας. Είναι ένα βιβλίο που μπορεί να αποδειχτεί περισσότερο χρήσιμο και ουσιαστικό από πολλά σύγχρονα έργα επαγγελματιών διανοούμενων, που αξίζει να διαβαστεί και να διαδοθεί, ώστε να συνεισφέρει, με την ευρύτητα των γνώσεων που περιέχει, στο ξεκαθάρισμα της αντίληψής μας για το πολιτικό, κοινωνικό και πολιτισμικό περιεχόμενο της αρχαίας δημοκρατικής εποχής.
Κορνήλιος Καστοριάδης – Το ζήτημα της αυτόνομης κοινωνίας (οικονομία, πολιτική και ισότητα)
Έρχομαι τώρα στο κυρίως θέμα του σημερινού σεμιναρίου: το ζήτημα της αυτόνομης κοινωνίας. Το έθιξα ήδη στο προηγούμενο σεμινάριο, θα το επαναλάβω εν συντομία το κεφάλαιο της αυτονομίας σε ατομικό επίπεδο. Ονομάζω αυτόνομο το άτομο το οποίο εμφανίζει ισχυρή ψυχική επένδυση του αληθινού, έχει λίγο πολύ την πραγματική ικανότητα να αναγνωρίζει την επιθυμία του και, βεβαίως, να τη διακρίνει από την πραγματικότητα, και είναι ικανό να ενεργεί έχοντας επίγνωση των επιθυμιών του, τις οποίες αποδέχεται και αναλαμβάνει.
Σοφιστές, οι Διαφωτιστές της Αρχαιότητας
Είδαμε λοιπόν σε αυτή την σύντομη ανάλυση την σπουδαιότητα της Σοφιστικής τέχνης, θίξαμε όμως μόνο το πυρήνα της σκέψης τους, ο χρόνος δεν μας επιτρέπει να αναλύσουμε την πληθώρα των ζητημάτων που τους απασχόλησαν. Παρόλο της έλλειψης πληροφοριών για αυτούς, μπορούμε να συμπεράνουμε την ριζοσπαστικότητα της σκέψης τους, το βαθύ δημοκρατικό χαρακτήρα τους, της αγάπη τους για τον άνθρωπο και τις δυνατότητες του, καθώς και τον αγώνα τους για την ανάδειξη της παιδείας στην διαμόρφωση του ατόμου. Επίσης η επαναστατικότητα τους είναι έκδηλη σε μια εποχή όπου κυριαρχούσε έντονα το μυθικό στοιχείο. Η προσφορά τους στο χώρο της φιλοσοφίας, αν και παραμελημένη, παραμένει ανεκτίμητη.
Κορνήλιος Καστοριάδης: αρχαία ελληνική δημοκρατία και δουλεία
Ας περάσουμε σε πιο σημαντικά ζητήματα που σχετίζονται με το ιδεολογικό πλαίσιο μέσα στο οποίο τοποθετείται στη νεότερη εποχή και ιδιαίτερα σήμερα το πρόβλημα της ελληνικής δημοκρατίας. Εδώ είμαστε υποχρεωμένοι να διαπιστώσουμε την τεράστια δυσκολία της πλειονότητας των συγγραφέων να αποφύγουν την άνευ όρων παράδοση η οποία τους καταδικάζει να επιλέξουν ανάμεσα στην Ελλάδα πρότυπο ή αντιπρότυπο […] Επομένως δεν είναι ικανή συνθήκη. Θα δούμε μάλιστα ότι δεν είναι καν αναγκαία συνθήκη, διότι, για να το πω περιληπτικά και εκ προοιμίου, όταν τα πρώτα δημοκρατικά κινήματα συγκροτούνται και αρχίζουν να επικρατούν, το φαινόμενο απαντάται σε πόλεις όπου η καθαυτό δουλεία είναι από οικονομική και κοινωνική άποψη περιθωριακή.