O Παναγιώτης Κονδύλης στο βιβλίο του Η Παρακμή του Αστικού Πολιτισμού (1991) αναλύει διεξοδικά την μετάβαση από τον αστικό στον μοντέρνο πολιτισμό που συντελέστηκε στις αρχές του εικοστού αιώνα με την εκρηκτική εμφάνιση του μοντερνισμού στις τέχνες, την φιλοσοφία και τις επιστήμες. H εκτεταμένη ανάλυσή του όσον αφορά την μεταμόρφωση που υπέστη η μοντέρνα λογοτεχνία επικεντρώνεται στην αντικατάσταση του ορθολογικού από το ανορθολογικό, της “περιγραφής μιας πράξης με την περιγραφή μιας συνειδησιακής ροής” (σελ. 135), του εξωτερικού χρόνου από τον εσωτερικό/βιωματικό χρόνο. Τα χαρακτηριστικά αυτά της μοντέρνας τέχνης, που τέμνουν τα κλασικά αφηγηματικά και αισθητικά πρότυπα, φαίνεται να επανέρχονται ή να διατηρούνται στην κορεσμένη από την αποσύνθεση του μεταμοντερνισμού περίοδο που διανύουμε. Αν η παράσταση Άμλετ-Τέλμα – σε σκηνοθεσία Χρυσάνθης Κορνηλίου που παρουσιάζεται στον πολυχώρο Διέλευσις – είναι ένα μέσο για την κατανόηση της σπουδαιότητας του μοντέρνου, αυτό καταδεικνύεται μέσα από την ιδιαίτερη σκηνοθετική προσέγγιση που κινείται σε δύο συμπληρωματικά επίπεδα. Στην διάρκεια της παράστασης οι ταυτότητες των χαρακτήρων αναλύονται με την βοήθεια εμβόλιμων θεωρητικών αφηγήσεων αλλά και μένουν ακέραιες με αυτούσια την απόδοση του σαιξπηρικού κειμένου, ο τόπος και ο χρόνος είναι η Ελσινόρη του ύστερου μεσαίωνα αλλά και ο άχρονος τόπος της ψυχαναλυτικής θεώρησης πράξεων, κινήτρων και χαρακτήρων. Το κλασσικό είναι παρόν διακοπτόμενο ή κατατμημένο με τη βοήθεια της λεπίδας του μοντέρνου. Ή όπως έχει επισημάνει ο σκηνοθέτης Θόδωρος Τερζόπουλος “το μοντέρνο είναι η έκρηξη του πυρήνα του κλασσικού”. Η αναζήτηση μιας νέας σύνθεσης των κομματιών αυτής της έκρηξης φαίνεται πως συνεχίζει να καθορίζει τις σύγχρονες προσεγγίσεις κλασσικών έργων όπως ο Άμλετ.
Η ηθοποιός Μαρία Μαλλούχου, που ερμηνεύει υποδειγματικά τον ρόλο της Γερτρούδης – και επιπλέον του β νεκροθάφτη, του Οσρίκου και του παρουσιαστή – μας εξηγεί αναλυτικότερα την ιδιαιτερότητα της σκηνοθετικής ματιάς της παράστασης.
ΜΑΡΙΑ: Η προσέγγιση του έργου του Σαίξπηρ Άμλετ από την Χρυσάνθη Κορνηλίου φέρει το στοιχείο του μοντέρνου καθώς υπήρχε η πεποίθηση να αναλύεται το Σαιξπηρικό κείμενο με την άποψη του Μάρτιν Λινκς (Άγγλος κριτικός – συγγραφέας 1909-2005).
Έχεις γράψει: “Όταν ξεκινώ να συμμετέχω σε ένα έργο διακατέχομαι από ένα ακαθόριστο προαίσθημα όμοιο με μυρωδιά. Κι αυτό συμβαίνει επειδή στην σύνδεσή μου με το έργο υπάρχει κάτι οικείο που πρόκειται να το ανακαλύψω”. Ποιο ήταν το προαίσθημά σου για την παράσταση Άμλετ-Τέλμα και κατά πόσο νιώθεις πως επιβεβαιώθηκε καθώς ο κύκλος των παραστάσεων πλησιάζει προς το τέλος;
Μ: Ο Άμλετ θεωρείται ένα κορυφαίο έργο της κλασσικής δραματουργίας. Αυτό το έργο (μαζί και με τα υπόλοιπα έργα του Σαίξπηρ) ήταν σημαντικό από όταν το πρωτοδιάβασα στην εφηβεία μου και μετέπειτα όταν διδάχθηκα την ανάλυσή του στα πλαίσια της φοίτησής μου στο πανεπιστήμιο της Αγγλίας αλλά και αργότερα στην Δραματική σχολή του Εθνικού Θεάτρου. Εδώ λειτουργεί ως αρχή τέλος για μια καινούργια αρχή. Για μια αναγέννηση. Το τέλμα πολλές φορές λειτουργεί καταλυτικά πιστεύω στην ζωή μας γιατί μπορούμε να κάνουμε ένα νέο ξεκίνημα με διαφορετική σκέψη και κατά συνέπεια και πράξη. Υπάρχει φως στο τέλμα, δεν είναι σκοτάδι. Η αντίληψη ότι ο Άμλετ έχει να αντιμετωπίσει τα εμπόδια του ίδιου του του εαυτού τα οποία έρχονται ή μάλλον εμφανίζονται με την μορφή των άλλων χαρακτήρων και πρέπει να τα εξαλείψει για να λυτρωθεί και να προχωρήσει παρακάτω ήταν το σημείο επαφής με εμένα προσωπικά. Μπορεί να έχει μια ψυχολογική διάσταση αλλά εγώ θα την έλεγα χωρίς ταμπέλες ανθρώπινη. Η αναζήτηση της αυτογνωσίας στην ζωή και το ταξίδι το οποίο ο καθένας επιλέγει να κάνει στην ζωή του σχετίζεται με τον εαυτό μας. Με τις βαθύτερες σκέψεις, φόβους, ορμές κτλ. Δεν είναι το συναίσθημα της εκδίκησης ή της επανάστασης αλλά το πώς αντιλαμβανόμαστε πράγματα και τους ανθρώπους γύρω μας, πώς σχετιζόμαστε με αυτά που είναι προσωπική επιλογή. Επίσης ένα ακόμα σημείο επαφής είναι η σχέση με τον θάνατο όπου το παρόν μόνο δηλαδή η στιγμή ή αλλιώς η δράση μπορεί να κάνει κάποιον να τον ξεπεράσει. Οι αναμνήσεις η μνήμη του παρελθόντος είναι φαντάσματα της συνείδησης. Στο παρόν δεν υπάρχουν. Το τώρα δεν έχει ούτε παρελθόν ούτε μέλλον.
Η ανάλυση που επιχειρείται μέσα από το κείμενο του Lings όσον αφορά την Οφηλία, φαίνεται να υιοθετεί μια υπερβατική θεώρηση για τον χαρακτήρα. Λέει δηλαδή ο Lings “Η τρέλα της Οφηλίας λειτουργεί σαν καθρέφτης της αποτυχίας των εγκόσμιων φιλοδοξιών, την συντριβή των επίγειων ελπίδων. Και είναι σημαντικό, αν αναλογιστούμε τι αντιπροσωπεύει στο έργο συνολικά, ότι το πτώμα που θάβεται στην σκηνή του νεκροταφείου, δεν είναι άλλο από το δικό της.”
M: Η Οφηλία κατά την άποψη του Λίνκς αντιπροσωπεύει το καθημερινό κόσμο με τα πρέπει και τις συμβατικότητες του. Ακολουθεί την πεπατημένη τους άλλους και τις συνήθειες ενός καθορισμένου γίγνεσθαι. Όταν βλέπει την πρακτική και πνευματική αλλαγή του Άμλετ είναι ανήμπορη να την κατανοήσει και γι’ αυτό τρελαίνεται. Η τρέλα θεωρείται για μας κάτι παράξενο και αλλόκοτο. Η τρέλα όμως στον Λίνκς είναι το άνοιγμα στην πνευματική σοφία. Το ξύπνημα, που δυστυχώς η Οφηλία δεν μπορεί να αντέξει και αυτοκτονεί.
Η Γερτρούδη έχει χαρακτηριστεί σαν έναν ουδέτερο πρόσωπο, που ανάλογα με την σκηνοθετική άποψη μπορεί να παρουσιαστεί είτε ως συνένοχος του Κλαύδιου είτε ως υπερασπίστρια του Άμλετ. Ποια προσέγγιση πιστεύεις πως έχει μεγαλύτερη βαρύτητα και πως γίνεται ο χειρισμός του ρόλου στην παράστασή σας;
M: Η Γερτρούδη γίνεται συνεργός του Κλαύδιου ενώ δεν γνωρίζει τι ακριβώς έχει συμβεί με τον άντρα της και πατέρα του Αμλετ αλλά μετά την αποκάλυψη του Αμλετ στην κάμαρά της και τον θάνατο του Πολώνιου συνειδητοποιεί την αλήθεια και μετανοεί για το πώς προϋπήρξε. Ακολουθεί τον Άμλετ ως συνεργός του πια ψυχικά και φτάνει να πεθάνει εκούσια για να τον σώσει. Η Γερτρούδη είναι οι τύψεις, η χειραγώγηση, η παθητικότητα του ατόμου, ο διχασμός της ψυχής σύμφωνα με την άποψη του Λίνκς όπου αποκτά συνείδηση, γνώση. Η μεταστροφή της φαίνεται επειδή στηρίζει ψυχικά τον Άμλετ, ενισχύει την πίστη του στον στόχο του. Ίσως η θρησκευτική διάσταση του Λινκς έχει να κάνει με την έννοια της μετάνοιας, την επιστροφή του ασώτου (όπως λέει). Η Γερτρούδη πρέπει να πληρώσει για τις αμαρτίες που έκανε γι’ αυτό και πίνει στο τέλος το φαρμάκι. Εδώ υπάρχει μια θρησκευτική προσέγγιση από τον Λινκς όπως και το γεγονός ότι δηλώνει παθητική την γυναικεία φύση που εμένα δεν με βρίσκει σύμφωνη. Το θήλυ πιστεύω ότι έχει να κάνει με την ευαισθησία, την τρυφερότητα, την μαλακότητα αλλά και τον δυναμισμό, αλλά βρίσκεται πέρα από την θρησκεία.
Έχεις ασχοληθεί με την σκηνοθεσία σε δικές σου δουλείες και ως βοηθός σκηνοθέτη. Ποιο θα ήταν το κεντρικό στοιχείο του Άμλετ όπου θα εστίαζες σε μια δική σου σκηνοθετική εκδοχή; Ποιος Άμλετ μας αφορά πιο άμεσα, ο πολιτικός, ο υπαρξιακός, ο ψυχαναλυτικός;
M: Δεν με ενδιαφέρει η θρησκευτική διάσταση όπως και η ανάγνωσή μου άλλων έργων δεν είναι αυτή. Με ενδιαφέρει το πρωτόγνωρο και το τελετουργικό στοιχείο όμως πολύ, οπότε θα μου ήταν αδύνατο να παρουσιάσω τώρα μια σκηνοθετική προσέγγιση ενώ θα προέκυπτε από μια άλλη διεργασία με τους ηθοποιούς, το κείμενο, το σώμα, τον ήχο.
Άλλες τρέχουσες δραστηριότητες εκτός του Άμλετ, μελλοντικά σχέδια, όνειρα;
M: Ασχολούμαι με το θεατρικό παιχνίδι το οποίο με γεμίζει πολύ γιατί αγαπώ την επαφή με τα παιδιά και το πώς μπορεί η τέχνη του θεάτρου να τους βοηθήσει ποικιλοτρόπως. Η συγγραφή… Έχω την πρώτη παρουσίαση-αναλόγιο στις 12 Μαϊου του έργου μου Θεωρία των Παιγνίων στο Θέατρο του Φαλήρου ένα έργο το οποίο έχω αγαπήσει πολύ και θέλω να το δω σε μορφή παράστασης.
Στοιχεία παράστασης
Άμλετ vs Τέλμα
Πολυχώρος Διέλευσις Λέσβου 15 & Πόρου, Κυψέλη
Σκηνοθεσία, δραματουργική επεξεργασία: Χρυσάνθη Κορνηλίου
Φωτισμός: Πάνος Γκόλφης
Παίζουν οι ηθοποιοί: Γιάννης Μπόγρης, Κωνσταντίνος Συράκης, Μαρία Μαλλούχου, Αυγή Φαρόγιαννη, Μάρκος Ζωίδης
