Η αρχή της αυτογνωσίας της νεωτερικής κοινωνίας, συμπίπτει με την ικανότητά της να δείχνει εμπιστοσύνη στο μέλλον της. Δεν ήταν πια η κοινωνία καστών της παράδοσης, αλλά δεν ήταν ακόμη και αυτό που ανέμενε η ίδια για το μέλλον της. Βρέθηκε να αιωρείται ανάμεσα στο όχι πια και το όχι ακόμα. Ο Ρομαντισμός το διατύπωσε σαν ποίηση. Η πολιτική θεωρία κατηύθυνε αντίστοιχες προσδοκίες στη συνταγματική θεωρία και την εκδίπλωση της έννοιας της ελευθερίας. Η οικονομική θεωρία πίστεψε ότι θα μπορούσε να καθορίσει τις συνθήκες αυξανόμενης ευημερίας. Γενικά, έχουμε την εντύπωση ότι εκεί γύρω στο 1800 η αδυναμία να περιγραφούν οι νέες δομές της νεωτερικής κοινωνίας θα αντισταθμιζόταν με προβολές στο μέλλον. Μέχρι και στον αιώνα μας, συζητάμε ακόμα για το ανολοκλήρωτο σχέδιο της Νεωτερικότητας και απαιτούμε περισσότερη δημοκρατία, περισσότερη χειραφέτηση, περισσότερες ευκαιρίες αυτοπραγμάτωσης, αλλά και περισσότερη και καλύτερη τεχνολογία –εν συντομία, περισσότερο απ’ ό,τι ήταν υπεσχημένο σαν μέλλον. Τόσο από τεχνολογικής όσο και ανθρώπινης άποψης, η κοινωνία περιγράφει τον εαυτό της μέσα από τις προβολές του μέλλοντός της.
Είναι όμως αυτό το Νεωτερικό, είναι το Νεωτερικό του Χάμπερμας ακόμα το δικό μας Νεωτερικό; Είναι η κοινωνία που μετατρέπει την αμηχανία της αυτο-περιγραφής της σε προβολή σε ένα μέλλον, η δική μας κοινωνία; Μπορούμε –και σίγουρα θα μπορούσε κάποιος να ρωτήσει: πρέπει- εμείς να διατηρήσουμε μια τέτοια εικόνα για το μέλλον, διότι αλλιώς δεν θα γνωρίζαμε καν ποιοι είμαστε και που βρισκόμαστε;
Έπειτα από διακόσια χρόνια και πλέον ενασχόλησης με τον εαυτό της, η σύγχρονη κοινωνία έχει στη διάθεσή της πολύ καλύτερα, πιο ρεαλιστικά μέσα αυτο-περιγραφής της. Σε κάθε περίπτωση, μπορεί να αντιληφθεί όλο και περισσότερα δομικά αποτελέσματα, τα οποία μπορεί να αποδώσει στον εαυτό της, καθώς είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με τους θεσμούς, από τους οποίους εξαρτάται η συνέχιση της κοινωνικής αναπαραγωγής στο επίπεδο που έχει ήδη επιτευχθεί. Κάτι τέτοιο ξεκινάει με την παρατήρηση των συνεπειών της Βιομηχανικής Επανάστασης: περισσότερος πλούτος και περισσότερη φτώχεια όσο ποτέ πριν, σημειώνει ο Χέγκελ στις διαλέξεις του για τη Φιλοσοφία του Δικαίου˙ και ακόμα πριν τη Γαλλική Επανάσταση, ο υπουργός Necker, έχοντας τη σχετική πρακτική εμπειρία, σημείωνε ότι οι παραδοσιακά σταθερές ιδέες της αρετής και της αρμονίας απέτυχαν να προσφέρουν δικαιοσύνη. Η μετατροπή της έννοιας του Απόλυτου σε κομματικό φανατισμό και η αντίστοιχη διάλυση κάθε ενοποιητικής σημασιολογίας στις ιδεολογίες που ακολούθησαν τη Γαλλική Επανάσταση, είναι επίσης συνέπειες που αναγνωρίστηκαν νωρίς, μαζί με τη νομιμοποίηση του ανιδιοτελούς εγκλήματος. Φαινόμενα, τα οποία οδήγησαν έναν Friedrich Schlegel πίσω στην αγκαλιά της θρησκείας, της μόνης πηγής ευτυχίας (ή έστω, γαλήνης). Αλλά, εν τω μεταξύ, έχουν υπάρξει ακόμα πιο πολλές ανησυχητικές διαπιστώσεις αυτού του είδους. Ας σκεφτούμε το φορτίο για την οικονομία και το δίκαιο από το καλοπροαίρετο και πολιτικά σχεδόν αναγκαστικό κράτος πρόνοιας. Ή σήμερα, τις οικολογικές συνέπειες της τεχνολογίας, που επισκιάζουν όλα τα υπόλοιπα.
Σήμερα βρισκόμαστε σε μια τελείως διαφορετική κατάσταση από εκείνη της εποχής του Διαφωτισμού, της Γαλλικής Επανάστασης ή του πρωσσικού Νέου Ανθρωπισμού. Παρόλο που μπορούμε να περιγράψουμε καλύτερα τη σύγχρονή μας κοινωνία στη βάση των συνεπειών της, δεν διαθέτουμε ακόμη μια επαρκή κοινωνική θεωρία και συνεπώς βλέπουμε το μέλλον με ανησυχία. Αυτό δεν επηρεάζει το άτομο στον τρόπο ζωής του, στα συνταξιοδοτικά του δικαιώματα, ή αντίθετα, στη βαθιά απελπισία που οι περισσότεροι άνθρωποι πρέπει να ανταπεξέλθουν. Αλλά αναρωτιόμαστε οι ίδιοι και η κοινή γνώμη ρωτάει πιεστικά: Τι θα απογίνει η ανθρωπότητα; Η κοινωνία; Τι συνθήκες διαβίωσης θα αντιμετωπίσουν οι «μελλοντικές γενιές», για τις οποίες τόσο πολύ μιλάμε τώρα – υποθέτοντας ότι μια συγκρίσιμη ανθρωπότητα θα εξακολουθεί τουλάχιστον να υπάρχει και όχι κάποια γενετικά τροποποιημένα, τυποποιημένα ανθρωποειδή, τα οποία διαφοροποιούνται στη βάση προγραμμάτων;
(Κυκλοφορεί πριν τα τέλη Δεκέμβρη 2020)
