Απόσπασμα από: «Παγκοσμιοποιητική διαδικασία: τέλος, υποχώρηση ή μεσοβασιλεία;» του Θεόδωρου Ντρίνια
Η «παγκοσμιοποίηση» είναι άρρηκτα δεμένη με τη νεωτερική κοινωνία. Είναι η έκφραση της εγγενούς στη νεωτερικότητα τάσης για καθολικοποίηση των βασικών δομικών χαρακτηριστικών της, με τελικό (άλλοτε ομολογημένο, άλλοτε ανομολόγητο) στόχο την παγκόσμια κοινωνία. Ο Μάρξ, ιδιαίτερα πρώιμα, στα μέσα του 19ου αιώνα, περιέγραψε εύστοχα και με ζωηρά χρώματα την ωκεάνια ορμητικότητα της νεωτερικής, καπιταλιστικής οικονομίας, η οποία δεν γνωρίζει κανένα χωρικό φραγμό στην επέκτασή της και στην αδηφάγα τάση της να εντάξει στην επικράτειά της και την τελευταία γωνιά του πλανήτη. Ο θεωρητικός μονισμός, περί απόλυτης προτεραιότητας της οικονομίας, δεν επέτρεψε στο Μάρξ να διακρίνει παραπλήσιες τάσεις καθολίκευσης και σε άλλα κοινωνικά πεδία: την εθνοκρατική οργάνωση του πολιτικού συστήματος, τη μαζική εκπαίδευση, τη διάκριση της δικαιοσύνης από άλλες λειτουργίες (έστω και για τους τύπους, σε ανελεύθερα καθεστώτα), τον καθοριστικό ρόλο της τεχνολογίας στην κοινωνική ζωή, τη διάδοση της μαζικής ενημέρωσης, την κυριαρχία του επιστημονικού λόγου, την απελευθέρωση της ατομικότητας, κ.ά. Αν, λοιπόν, η «παγκοσμιοποίηση» είναι ένα πολύ ευρύτερο από την οικονομία φαινόμενο, εγγενές στη νεωτερική κοινωνία, τότε για να γίνει, έστω στανικά, αποδεκτή η περί «τέλους» διαπίστωση, πρέπει να προκύπτει ως συνισταμένη εξελίξεων σε ένα πλήθος τομέων της συλλογικής ζωής, στους οποίους παρατηρείται ριζική ασυνέχεια ή τομή σε σχέση με την προηγούμενη περίοδο, τουλάχιστον σε πρώτη παρατήρηση. Κάτι τέτοιο δεν γίνεται εμπειρικά αντιληπτό σήμερα.
[…]
Η παραπάνω διαπίστωση δεν σημαίνει ότι η παγκοσμιοποιητική διαδικασία αφίσταται των αλλαγών. Αντίθετα, πλήθος πρόσφατων στοιχείων επιβεβαιώνουν ότι η παγκοσμιοποίηση, όπως τη γνωρίσαμε από το 1990 και μετά, έχει εξαντλήσει τη δυναμική της και βρίσκεται σε φάση ριζικών αλλαγών και αναπροσανατολισμού. Η τάση αυτή έχει βαφτιστεί, όχι χωρίς αντιρρήσεις, ως αποπαγκοσμιοποίηση. Για να περιγράψουμε αυτήν την εξέλιξη πρέπει να ορίσουμε τι θεωρούμε παγκοσμιοποίηση. Διότι, αν ορίσουμε ως παγκοσμιοποίηση την εκτόξευση των διεθνών οικονομικών συναλλαγών (κυρίως του διεθνούς εμπορίου και των διεθνών επενδύσεων) από το 1990 και μετά, τότε τα στοιχεία που θα ακολουθήσουν περιγράφουν σαφώς το αντίθετό της. Αν, από την άλλη, υιοθετήσουμε την άποψη ότι η παγκοσμιοποίηση είναι ένα σύνθετο εξελικτικό φαινόμενο, εμμενές στη νεωτερική κοινωνία, το οποίο προκύπτει από τη συνεξέλιξη πολλαπλών κοινωνικών πεδίων (οικονομίας, πολιτικής, ιδεών, επιστήμης, τεχνολογίας, κλπ.), φέρει αντιστοίχως πολλαπλά χαρακτηριστικά και οδηγεί στην αυξημένη αλληλεξάρτηση μεταξύ των εθνικά επιμερισμένων κοινωνιών, τότε το έργο αποτύπωσης της αποπαγκοσμιοποιητικής τάσης γίνεται δυσκολότερο. Κλίνοντας στη δεύτερη επιλογή, μπορούμε να περιορίσουμε τη μελέτη σε τρεις όψεις της παγκοσμιοποίησης: την οικονομική, την πολιτική και την (κοινωνικο)πολιτισμική.
(Κυκλοφορεί πριν τα τέλη Δεκέμβρη 2020)
