Χάννα Άρεντ – Συλλογική ευθύνη
Υπάρχει ένα είδος ευθύνης για πράγματα που κάποιος δεν έχει κάνει· μπορεί να θεωρηθεί υπεύθυνος γι’ αυτά. Όμως δεν μπορεί να είναι ή να νιώθει ένοχος για πράγματα που συνέβησαν χωρίς να συμμετέχει ενεργά σε αυτά. Πρόκειται για ένα πολύ σημαντικό σημείο, που αξίζει να τονιστεί με απόλυτη σαφήνεια, σε μια χρονική στιγμή κατά την οποία τόσοι πολλοί, καλοπροαίρετοι, λευκοί φιλελεύθεροι ομολογούν τα αισθήματα ενοχής τους όσον αφορά το ζήτημα των Νέγρων. Δε γνωρίζω πόσες περιπτώσεις τέτοιων εσφαλμένων συναισθημάτων έχουν υπάρξει στην ιστορία, γνωρίζω όμως ότι στην μεταπολεμική Γερμανία, όπου προέκυψαν παρόμοια προβλήματα σχετικά με όσα διαπράχθηκαν από το χιτλερικό καθεστώς εις βάρος των Εβραίων, η κραυγή «είμαστε όλοι ένοχοι», που αρχικά ακουγόταν τόσο μα τόσο ευγενής και δελεαστική, στην πράξη έχει εξυπηρετήσει μονάχα στο να απαλλάξει σε σημαντικότατο βαθμό όσους είναι πραγματικά ένοχοι.
Η νέα γενιά των περιπλανώμενων και τα αερόφυτα
Προκειμένου να δοξαστούν οι διαδικασίες του μαζικού ξεριζωμού και του παγκόσμιου ανακατέματος, το δημοσιογραφικό τσίρκο που πλαισιώνει τα κανάλια και τα μοντέρνα ΜΜΕ, εξυμνεί συνεχώς την λεγόμενη «ανοιχτή κοινωνία». Όμως ελάχιστοι επισημαίνουν ότι αυτή η πολυπόθητη «ανοιχτή κοινωνία» βασίζεται, κατά κύριο λόγο, στην τρομακτική ευελιξία του σύγχρονου τρόπου παραγωγής και ασφαλώς έχει πολιτικές και ανθρωπολογικές συνέπειες. Αυτές είναι ήδη ορατές στους νέους (ηλικιακά και μη) φανατικούς οπαδούς της παγκοσμιοποίησης. Βασικός ορίζοντας ζωής γίνεται αυτός των μόνιμων «διακοπών» στο εξωτερικό και της ασταμάτητης «ψυχαγωγίας» τύπου Netflix. Ένα μοντέλο όπου η ευζωία θεωρείται ταυτόσημη με την υιοθέτηση των φιλελεύθερων αμερικανικών συνηθειών όσον αφορά τον τρόπο (στυλ) ζωής και την κατανάλωση.
Οι νέοι, ο Νότος και οι ιταλικές εκλογές 2018
Από την άλλη σε αυτή την φάση της ιστορίας του δυτικού κόσμου, οι νέοι ηλικιακά πολίτες δεν δείχνουν να διψούν τόσο για πολιτική εξουσία και συμμετοχή, ως αναπόδραστο επακόλουθο της ταξικής τους θέσης, όσο για ελεύθερη βούληση, ίσους όρους και δικαιοσύνη. Δεν πιστεύουν πλέον στις λευκές επιταγές και στις υποσχέσεις και δεν χαρίζουν την εμπιστοσύνη τους σε αφηρημένες ιδέες και ανύπαρκτους αγωνιστές. Οι νέοι σήμερα -μπορεί να ζουν τις δικές τους αντινομίες και αντιφάσεις- όμως ζητούν χειροπιαστά πράγματα και αποτελέσματα. Τα παραπάνω ασφαλώς δεν σημαίνουν ότι έπαψαν οι κοινωνικές συγκρούσεις: η κοινωνική σύγκρουση είναι ακόμα εδώ, μάλιστα εμφανίζεται ιδιαίτερα ισχυρή, διότι ο νεοφιλελευθερισμός γίνεται όλο και πιο τερατώδης. Ένα σύστημα που μετατρέπει κάθε πόλη, κάθε γειτονιά και κάθε δρόμο σε μια αίθουσα αναμονής διεθνούς αεροδρομίου, που όλοι κάτι περιμένουμε, και που κανείς δεν καταλαβαίνει τί του γίνεται, πού πάει και πώς θα του ξημερώσει. Οι αναπαραστάσεις σήμερα έχουν αλλάξει και τα προβλήματα συνεχίζουν να συσσωρεύονται και να πιέζουν. Η προσπάθεια να κρατηθεί επ ‘αόριστον το μέλλον έξω από την Ιταλία και αυτή έξω από τις εξελίξεις, απλά επιδεινώνει το παρόν το οποίο εδώ και σχεδόν μια δεκαετία θυμίζει όλο και περισσότερο την αρχαιοελληνική τραγωδία που ζούμε στην Ελλάδα.
Η Θεσσαλονίκη πόλη – πατρίδα (μέρος β’)
Αν και δεν υπάρχει αμφιβολία για τον βυζαντινό ιδεότυπο των κατοίκων της Θεσσαλονίκης του 14ου αιώνα και δεν μπορεί και ούτε πρέπει να γίνεται λόγος, σύμφωνα με τις σύγχρονες προτιμήσεις για μωσαϊκό πολιτισμών, εντούτοις η σύνθεση των κατοίκων της Θεσσαλονίκης δεν ήταν ποτέ ομοιογενής και οι αναφορές στα βυζαντινά συγγράμματα για παρουσία εθνοτήτων, (αρμένιων, αλαμάνων, ιταλών κλπ) είναι συχνή, και μάλιστα κατά το πλείστον η κοσμοσυρροή και η ποικιλομορφία της πόλης αποτιμάται θετικά. Η δημογραφική ανάπτυξη της Θεσσαλονίκης ήταν σαφώς αποτέλεσμα της οικονομικής της ανάπτυξης αλλά και συνέπεια της ανασφάλειας που προκαλούσαν στους βυζαντινούς οι εντεινόμενες πολεμικές επιχειρήσεις μέσα στην επικράτεια της Χερσονήσου του Αίμου και του Αιγαίου. Ιδίως κατά την περίοδο της αραβικής εξάπλωσης στην ανατολική Μεσόγειο, και τις κατακτήσεις των μεγάλων βυζαντινών πόλεων (Αντιόχεια 638, Αλεξάνδρεια 641, και Κρήτη 826-961) η Θεσσαλονίκη αποτέλεσε το μοναδικό ασφαλές καταφύγιο για τους πληθυσμούς αυτούς που εγκατέλειπαν τον τόπο τους.
Η αποφατική επικαιρότητα και o εθνισμός πριν το κράτος (μέρος α’)
Το κείμενο που ακολουθεί δεν διεκδικεί θέση στην επικαιρότητα της εποχής. Αντίθετα αποτελεί ένα μικρό κεφάλαιο μιας ευρύτερης μελέτης επάνω στην φυσιογνωμία των ανταγωνισμών και των ιδεοσυστημάτων που αναπτύχθηκαν κατά τον μετασχηματισμό του Βυζαντίου τον 14ο αιώνα, και για τον λόγο αυτό είναι φιλόδοξη αφού επιδιώκει την σύνδεση με το χθες. Οφείλουμε όμως να ομολογήσουμε ότι η παρούσα ανάρτηση γίνεται κάτω από την επίδραση της επικαιρότητας, όχι τόσο από αυτή που προέκυψε από το ζήτημα της ονομασίας του γειτονικού μας λαού και τον τρόπο με τον οποίο αγκομαχεί να βρει μια θέση κάτω από τον ήλιο της εθνικής του ταυτότητας, (απατηλό ή όχι αυτό ας το κρίνει ο καθένας μας) αλλά κυρίως από τον ίδιο τον χαρακτήρα του διαλόγου και τους φορείς του από τους εδωμερίτες της Μακεδονίας.
Το ψηφιακό πανοπτικόν και η διάλυση της πραγματικότητας
Η εποχή που ζούμε έχει να κάνει με τη ψηφιακή διάλυση της αλήθειας και της πραγματικότητας στους λαβυρίνθους των ερμηνευτικών μονοπατιών. Οι σχέσεις, οι συγκρούσεις, οι αντιθέσεις, οι αδικίες, η ανθρωπιά, όλα γίνονται μια μυθοπλασία. Ένας λαβύρινθος υπερπληροφόρησης με χίλια πρόσωπα όπου όλα είναι απλές αφηγήσεις που διασταυρώνονται με άλλες αφηγήσεις. Και τελικά πολυάριθμα κανάλια στα οποία η πραγματικότητα διαλύεται και μπορεί μόνο περιστασιακά και παροδικά να (ανα)κατασκευάζεται. Είναι αυτή η ειρωνική οπτική πολλών ανθρώπων που, εκτός από βαθιά αντιδημοκρατική, γίνεται ταυτόχρονα αδίστακτη όταν, χωρίς ίχνος ενσυναίσθησης, παρατηρούν μέσα από το ψηφιακό πανοπτικό σύστημα την ανθρώπινη μιζέρια και την αθλιότητα χωρίς να την βιώνουν πραγματικά. Πρόκειται για τη συστηματική εκπαίδευση του βλέμματος να αντέχει και να προσπερνά με ευκολία τη δυστυχία, αλλά ταυτόχρονα να προσηλώνεται σε οτιδήποτε -όσο άχρηστο και ανούσιο κι εάν είναι αυτό. Μιλάμε για εκείνο το νέο κυρίως άνθρωπο, τον εθελοντικά «ασυλοποιημένο» στον ψηφιακό κόσμο, το μη πολιτικό ή αντι-πολιτικό ον, που κινείται σε ένα καθημερινό γκρίζο και που βυθίζεται στη μοναξιά του κυνισμού του…
Η γερμανική ταυτότητα, η δημοκρατία και η Ευρωπαϊκή Ένωση
Καταπιανόμαστε με τη γερμανική ταυτότητα γιατί το θέμα που μας απασχολεί είναι ότι μια πολιτική ταυτότητα, όπως αυτή του «συνταγματικού πατριωτισμού», κινδυνεύει να γίνει εύθραυστο έδαφος πάνω στο οποίο αναμένεται να σχηματιστεί μια σταθερή πολιτική κοινότητα. Με άλλα λόγια, κινδυνεύει να είναι κατά κύριο λόγο μια διανοητική επινόηση και ένα σύστημα που όμως δεν έχει βαθιές επιπτώσεις στον πληθυσμό, ο οποίος πολύ συχνά αγνοεί πλήρως το περιεχόμενο του συντάγματος. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα των συνεπειών αυτής της ασταθούς ταυτότητας, είναι το πρόβλημα του μεταναστευτικού-προσφυγικού. Ο «συνταγματικός πατριωτισμός» είναι ένα μοντέλο που συμβαδίζει με την πολυπολιτισμικότητα: αυτό σημαίνει ελάχιστα επιλεκτικές πολιτικές μετανάστευσης και μηδαμινές προσπάθειες αφομοίωσης των μεταναστών/προσφύγων στον πολιτιστικό πυρήνα της χώρας προορισμού -αυτόν δηλαδή που μπορεί να ονομαστεί βασικός πολιτισμός. Αυτό το μοντέλο στηρίχθηκε στον τεράστιο ρόλο που έπαιξε η οικονομική και γενικότερη ευημερία που λειτούργησε ως σύνδεσμος ανάμεσα στην εποχή του Bismarck και την μεταναζιστική εποχή. Η ευημερία γίνεται έτσι ένα πραγματικό και αποτελεσματικό στοιχείο συνοχής. Όμως την εποχή κατά την οποία το σύστημα κοινωνικής πρόνοιας πέφτει σε κρίση, όπως συμβαίνει σήμερα, οι διάφορες κοινωνικές ομάδες βρίσκονται χωρίς μια σταθερή ταυτότητα που θα μπορούσε να λειτουργήσει σαν συνεκτικό μέσο (όπως στην περίπτωση της Ελλάδας), και αυτό οδηγεί σε συγκρούσεις λόγω του κοινωνικού ανταγωνισμού και της φτώχειας.
Η αρχαία ελληνική πολιτική θεωρία ως απάντηση στη δημοκρατία – Cynthia Farrar
Η δυνατότητα σύγκρουσης ανάμεσα στην προσωπική και την πολιτική ταυτότητα ήταν εγγενής στην ίδρυση της πόλεως. Όπως υποδηλώνει η περιγραφή του Γλαύκωνα για τα ανθρώπινα κίνητρα (σε ακραία μορφή), τα προσωπικά χαρακτηριστικά και επιθυμίες είναι μοιραίο να εισβάλλουν στον στίβο της πολιτικής. Οι πολίτες είναι και άνθρωποι με προσωπικούς δεσμούς, παρελθόν και κίνητρα, που περιλαμβάνουν υποδουλωτικές και τυραννικές επιθυμίες. Η στάσις, η παραταξιακή πάλη που έφερνε αντιμέτωπες ομάδες αριστοκρατών μεταξύ τους ή τους πλούσιους με τους φτωχούς, ήταν, όπως βεβαιώνει ο Μ. Ι. Finley, «ομολογουμένως μια σύγκρουση συμφερόντων» (Finley 1983: 134). Παρ’ όλα αυτά η συμμετοχή σε στάση ήταν επίσης σημάδι δέσμευσης για τη διατήρηση μιας τάξης που ικανοποιούσε τις ανάγκες όλων των πολιτών, όπως υποδηλώνει ο νόμος του Σόλωνα που απαγόρευε την ουδετερότητα.
Πραγματικότητα: το ισχυρότερο εργαλείο
Μόνο που όλη αυτή η απελευθέρωση από την αλήθεια, την αντικειμενικότητα και τον ρεαλισμό δεν είχε τα χειραφετητικά αποτελέσματα που προφήτευαν οι μεταδομιστές, μεταμοντέρνοι, μετα-θεμελιοκράτες, σχετικιστές, αντιαυταρχικοί της αριστεράς (και της προόδου), μαζί και οι περισπούδαστοι φιλελευθεριακοί καθηγητάδες στα αμφιθέατρα του δυτικού πολιτισμού. Η υπόθεση ότι ο «πραγματικός κόσμος» θα γίνει «ένας ακόμη μύθος» δεν επαληθεύτηκε. Στην πραγματικότητα, όχι μόνο δεν είδαμε την απελευθέρωση από τα δεσμά του στιλ και μιας «καταπιεστικής, μονολιθικής και κλειστής πραγματικότητας», αλλά μπροστά στα μάτια μας ολόκληρος πραγματικός κόσμος καθίσταται αντικείμενο εκπόρνευσης από την ψηφιακή φρενίτιδα και την κατανάλωση χρόνου στα λεγόμενα «social media».
Σπαστικές σακούλες, πλαστικές ζωές και η οικολογική στροφη του καπιταλισμού
Είναι πλέον γεγονός, βρισκόμαστε ένα βήμα πιο κοντά στη σωτηρία του πλανήτη. Η Greenpeace στέλνει ευχαριστήριες επιστολές στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, οι επαγγελματίες περιβαλλοντολόγοι στρώνουν τις γραβάτες τους και αυτοσυγχαίρονται για την εγκυρότητα των προβλέψεων τους, οι κομματικοί μηχανισμοί της οικολογικής ιδεολογίας πανηγυρίζουν για τη νίκη τους, οι ευαίσθητοι μαραθωνοδρομείς και λοιποί αθλητικοί τύποι ανακουφίζονται μπρος στο άκουσμα της είδησης: τέρμα πια οι πλαστικές σακούλες απ’ τις ζωές των πολιτών, «no pasaran» σ’ αυτόν τον ρατσισμό κατά της μητέρας γης! Κάλλιο αργά παρά ποτέ βέβαια, αλλά ως εδώ και μη παρέκει, οι ένοχοι πρέπει να πληρώσουν γι’ αυτό το πλανητικό έγκλημα, δε γίνεται να τους αφήνουμε να κυκλοφορούν ελεύθεροι χωρίς να τιμωρηθούν, να τους ξηλώσουμε τις τσέπες και να τους αδειάσουμε μέχρι και το τελευταίο σεντ την ώρα του λογαριασμού για το shopping therapy.