Αποκατάσταση του πολιτικού Νίτσε: Σύνοψη του έργου του, εμβάθυνση στην κριτική του στη νεωτερική ανθρωπολογία κι επιστήμη της Ιστορίας – Μέρος Α
Προκειμένου να μπορέσει να αναλυθεί η σκέψη του Νίτσε από τη σκοπιά της πολιτικής φιλοσοφίας, ο ίδιος θα πρέπει πρώτα να γίνει κατανοητός ευρύτερα ως στοχαστής. Άλλωστε σπάνια κατανοείται ως πολιτικός φιλόσοφος· τουναντίον, ακόμη και ο ίδιος δήλωνε «ο τελευταίος αντι-πολιτικός Γερμανός.»1 Αυτός του ο αυτοπροσδιορισμός μπορεί να προσληφθεί με διάφορους τρόπους, με την ίδια την έννοια του πολιτικού να αποτελεί ένα θέμα υπό συζήτηση στον ακαδημαϊκό χώρο. Το βέβαιο είναι πως ο Νίτσε επ’ ουδενί δεν αναγνώριζε το πρωτείο στην πολιτική ή την οικονομία. Για εκείνον το κέντρο κάθε ανθρώπινης κοινότητας ήταν η κουλτούρα και ο πολιτισμός, πράγμα το οποίο αντανακλάται με πολλή σαφήνεια στη φιλοσοφία του.
Οι τιποτένιοι Αλέξιοι* και ο ελεήμων αυτοκράτορας του Βυζαντίου
Ακριβώς τέτοια είναι η περίπτωση των τελευταίων δέκα ετών, από το 1195 έως το 1204 μ.Χ. πριν τα σταυροφορικά στρατεύματα καταλύσουν με ανεπανόρθωτα αποτελέσματα την σχεδόν χιλιόχρονη κυριαρχία της ανατολικής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας (Βυζάντιο). Η τύχη ήθελε να διαχειριστούν την επιβαρυμένη πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά αυτοκρατορία και να την ωθήσουν σε ακόμα χειρότερα επίπεδα τρείς αυτοκράτορες με το ίδιο όνομα: ο Αλέξιος Γ’, ο Αλέξιος Άγγελος Δ’ και ο Αλέξιος Ε’ Δούκας Μούρτζουφλος. Το χαρακτηριστικό κοινό γνώρισμα και των τριών αυτοκρατόρων δεν ήταν μόνο το μικρό τους όνομα. Όλοι τους άνηκαν στην ίδια οικογένεια της δυναστείας των Αγγέλων και με την σειρά που τους αναφέρουμε ήταν θείος, ανιψιός και γαμπρός του θείου, και όλοι τους αποτελούσαν, όπως τους περιγράφει ο Georg Ostrogorsky, «τιποτένιες προσωπικότητες».
Η (ανατολική) ιστορία της Δύσης
Ενάντια στην μοιρολατρική πεποίθηση πως «η κάθε εποχή θεωρεί τον εαυτό της χειρότερη από τις προηγούμενες» η αλήθεια είναι πως στην ιστορία της ανθρωπότητας δεν είχε ποτέ καθολική επικράτηση η ρήση «κάθε πέρυσι και καλύτερα». Αν θέλουμε να αναζητήσουμε ένα σταθερό μοτίβο για το πως αντιλαμβάνονται ο άνθρωποι την εποχή τους θα διαπιστώσουμε πως πολύ συχνά εμφανίζονται εποχές οι οποίες κυριαρχούνται από έντονη αισιοδοξία και τόλμη για το μέλλον. Ας θυμηθούμε την belle epoque, τα χρόνια που ακολούθησαν το τέλος του δεύτερου μεγάλου πολέμου και την βικτωριανή αυτοπεποίθηση με την αστική προσήλωση στην πρόοδο και τις υλικές δυνάμεις. Ειδικά η βικτωριανή εποχή επέδειξε μια ανεπανάληπτη από τότε αύρα αισιοδοξίας και εμπιστοσύνης στις δυνάμεις της τεχνικής και τις επιστήμης. Άρα οφείλουμε να μην ξεχνάμε πως υπάρχουν και εποχές που οι άνθρωποι τις θεωρούς καλές, μάλιστα καλύτερες από τις περασμένες…
Πολιτική αδράνεια, παιδικότητα και συμμετοχή
Ο παραπάνω συνδυασμός, από την μία της αποσπασματικής αντίληψης της πολιτικής (κυρίως ως απλή ανάθεση της λύσης τυπικών ή μη προβλημάτων σε τρίτους) και από την άλλη της απώλειας της επιτόπιας παρουσίας (και επομένως του ελέγχου), έχει οδηγήσει τελικά στο να χάνονται όλο και περισσότερο τα σημαντικότερα στοιχεία της ανθρώπινης δημιουργικότητας. Δηλαδή το ενδιαφέρον και το νοιάξιμο, η περιέργεια και η φαντασία. Επομένως μεγαλώνει συνεχώς και η απόσταση από αυτό που είναι η ουσία της πολιτικής, ενώ παράλληλα βαθαίνει και παγιώνεται η μοιρολατρική και φοβική μας στάση.
Πολιτική ορθότητα και αισθητικοποίηση
Επιδίωξη αυτού του σύντομου κειμένου ωστόσο δεν είναι φυσικά μια συστηματική ανάλυση της σχέσης της πολιτικής και του πολιτικού λόγου με την αισθητική. Αναμφισβήτητα αυτή είναι τεράστιας σημασίας και έχει εξεταστεί διεξοδικά από σπουδαίους ερευνητές. Πράγματι μεγάλοι στοχαστές όπως ο Βάλτερ Μπένγιαμιν και η Χάνα Άρεντ έχουν μελετήσει τα φαινόμενα της αισθητικοποίησης της πολιτικής η οποία έχει συσχετιστεί πειστικά με τον φασισμό αλλά και της πολιτικοποίησης της τέχνης (ή αλλιώς στράτευσης) που αντίστοιχα έχει συσχετιστεί με την προώθηση της ιδεολογίας σε ποικίλα αυταρχικά κομμουνιστικά καθεστώτα[5]. Αυτό που επιχειρείται εδώ είναι η ανάδειξη της θέσης, έστω και με απλουστευτικό τρόπο, ότι ένα από τα μείζονος σημασίας ζητήματα σήμερα διεθνώς αλλά και στην Ελλάδα -που αφορούν στο δημόσιο λόγο- είναι η αισθητικοποίησή του σε βαθμό που τελικά σχετικοποιείται η ίδια η αλήθεια και παραλλάσσεται, που ακόμη και η απολιτικοποίηση γίνεται οργανική στην υπηρεσία του πολιτικά ορθού…
Ομόηχα των Κοινών
Αν και ετυμολογικά η προέλευση του όρου Τα κοινά συγχέεται συχνά με την ιστορική του προέλευση από την ελληνική θέσμιση της πόλης ( το κοινόν ) όπως και τη ρωμαϊκή res publica ( οι δημόσιες υποθέσεις ), λίγη ή καθόλου σχέση έχει η σύγχρονη ερμηνεία του μαζί τους. Τις περισσότερες φορές αποδίδουμε στα νέα ελληνικά τον όρο Τα Κοινά από το αγγλικό commons ή τους commoners ( λαϊκούς ) της ευρωπαϊκής υπαίθρου, άλλες φορές πάλι είναι απλά αποτέλεσμα μιας βεβιασμένης μετάφρασης όπως στην περίπτωση της Hannah Arendt όπου o όρος που χρησιμοποιεί στο Vita Activa, αυτό που μεταφράστηκε άγαρμπα στα ελληνικά ως «Η Δημόσια Σφαίρα: τα Κοινά» είναι στην πραγματικότητα «Public Realm: the Common», δηλαδή, σε μια κυριολεκτική μετάφραση «το κοινόν» καθότι είναι ενικός.
Οι μοχθηροί του Σαίξπηρ (Shakespeare’s Villains)
Αναμφίβολα οι κακόβουλοι του Σαίξπηρ κουβαλούν πάνω τους το στίγμα της απόρριψης. Ποιός πραγματικά θέλει να συμπονέσει το κακό; Κανένας. Ποιός θα συντρέξει τα παράπονα του δύσμορφου Ριχάρδου (Richard III), του σακάτη “που ακόμα και τα σκυλιά” περιγελούν την παρουσία του; Αυτόν που ούτε η μάνα…
Δημοψηφίσματα και η αποτυχία της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε συντομία
Αν η ΕΕ έθετε υποψηφιότητα για να ενταχθεί στην ΕΕ, δεν θα μπορούσε να γίνει αποδεκτή. Ο δημοκρατικός της χαρακτήρας είναι απλά ανεπαρκής. Η σημερινή θεσμική δομή της ΕΕ θα πρέπει να αναθεωρηθεί διεξοδικά. (Γκύντερ Φερχόϊγκεν – πρώην Επίτροπος υπεύθυνος για την ευρωπαϊκή διεύρυνση). Οι πιο…
Ειλικρίνεια, εκφοβισμός και καθησυχασμός
«Regardez-moi au fond des yeux, nous allons parler de problèmes financiers au coin du feu –Κοιτάξτε με βαθιά στα μάτια, θα κουβεντιάσουμε για οικονομικά προβλήματα, δίπλα στο τζάκι» Βαλερί Ζισκάρ ντ’Εσταίν Με αυτή τη φράση ο κεντροδεξιός Γάλλος πολιτικός δεν επιχειρεί τίποτε άλλο, παρά μια…
Σλάβοϊ Ζίζεκ – Διδάγματα από την αεραποκάλυψη
Για το πρόβλημα της αιθαλομίχλης στην Κίνα και την οικολογική κρίση μτφρ.: Νικόλας Γκίμπης Τον Δεκέμβρη του 2016, η αιθαλομίχλη στις μεγάλες κινέζικες πόλεις έγινε τόσο πυκνή που χιλιάδες άνθρωποι δραπέτευσαν στην εξοχή, σε μια προσπάθεια να φτάσουν σε ένα μέρος όπου θα μπορούσαν ακόμη…