Ρομαντισμός, φιλελευθερισμός και Ελληνική Επανάσταση
Η εκτίμηση αυτή του Κ. Θ. Δημαρά για το φαινόμενο στροφή προς την αρχαιότητα που χαρακτηρίζει τον ελληνικό Διαφωτισμό βοηθάει πολύ στην κατανόηση του πνεύματος αυτής της εποχής και μας επισημαίνει μίαν ακόμη σημαντική διαφορά ανάμεσα στο γερμανικό υπόδειγμα και το ελληνικό του αντίστοιχο: για τους Γερμανούς, η ρομαντική στροφή προς το παρελθόν σημαίνει συντήρηση, σημαίνει επιστροφή σε μια ιεραρχημένη κοινωνία, βάση της οποίας είναι η θρησκεία και πολίτευμα της η μοναρχία (για να αντισταθμιστεί έτσι η αναρχία που δημιούργησε, κατά τους ρομαντικής, η Γαλλική Επανάσταση)· για τους Έλληνες, αντίθετα, η στροφή προς τους Έλληνες, αντίθετα, η στροφή προς τους προγόνους σημαίνει φιλελευθερισμό, σημαίνει ανεξαρτησία από το θρησκευτικό πνεύμα, σημαίνει ισότητα μεταξύ των πολιτών και δημοκρατικό πολίτευμα.
Το αίνιγμα του Μόμπι Ντικ
Ωστόσο το τραγικό τέλος του μυθιστορήματος καταδεικνύει το δυσάρεστο παράδοξο, ότι ενώ η ανθρωπότητα δεν μπορεί να επιβιώσει σε έναν κόσμο δίχως νόημα, η ατελείωτη αναζήτηση για τις απόλυτες αλήθειες αποδεικνύεται τελικά μάταιη, ακόμη και θανατηφόρα. Ή μάλλον, η ίδια η αναζήτηση, ως αυτοσκοπός, μπορεί να φτάσει να αποτυφλώσει έναν άνθρωπο. Ακριβώς όπως ο Στάρμπακ αναφωνεί στον καπετάν Αχαάβ: «Ορίστε! Δεν σας αναζητά ο Μόμπι Ντικ. Είστε Εσείς που τον αναζητάτε με τρέλα!» Η εκδικητική τρέλα του Αχαάβ κατατρώγει το μυαλό, το σώμα και τη ψυχή του. Ο αναγνώστης αναρωτιέται αν ο Μέλβιλ θέλει τον Αχαάβ να επιστρέφει στο σπίτι του ώστε να αφιερωθεί στην άρρωστη σύζυγο και να βρει τη γαλήνη, ή να κατακτά την «κητώδη» νέμεσή του για να συναντήσει τη δόξα; Και τα δυο μονοπάτια θα τον καταστρέψουν, αλλά μόνο με το δεύτερο θα εκπληρώσει το πεπρωμένο του.
Ο θάνατος του θανάτου στο έργο του Νταμούρ
Πολλοί υποστηρίζουν ότι σε μερικές δεκαετίες, η γενετική, η βιοτεχνολογία, η νανοτεχνολογία, η επιστήμη των υπολογιστών και η ρομποτική θα επιτρέψουν στην ανθρώπινη φυλή να κατευθύνει την εξέλιξή της, ακριβώς όπως το άτομο μπορεί (ενδεχομένως) να αποκτήσει τον έλεγχο του πεπρωμένου του. Σήμερα οι μεταμοσχεύσεις οργάνων είναι σχεδόν επεμβάσεις ρουτίνας, ενώ το φύλο μπορεί να αλλάξει στην κατάλληλη χειρουργική αίθουσα. Πολλές από αυτές τις πρακτικές θεωρούνται ήδη «βασικές» και υποτυπώδεις, ειδικά εάν λάβουμε υπόψη τις υποσχέσεις των βιο/νανοτεχνολογιών για δραστικές παρεμβάσεις στο μέλλον σε μοριακό επίπεδο.
Christopher Lasch: νοσταλγία ή μνήμη;
Η νοσταλγία, όντας ένας ιδεολογικός συγγενής της προόδου, καταρρακώνει κάθε μας προσπάθεια να κοιτάζουμε το παρελθόν με κριτική ματιά, όπως ακριβώς η πρόοδος μας στερεί την ικανότητα να προσεγγίσουμε το μέλλον με τρόπο έξυπνο. Τούτες οι φαινομενικά αντικρουόμενες νοοτροπίες φαίνεται πως συγκλίνουν σε αρκετά σημεία. Βέβαια, όλο και λιγότερο πειστική καθίσταται η έντονη εξιδανίκευση του παρελθόντος, μια τάση ακατανόητη για τα άτομα που ενστερνίζονται το ευαγγέλιο της προόδου.
Συντηρητισμός, δημοκρατία και ρευστότητα
Θεωρούμε ότι σήμερα είναι σκόπιμο να ανοίξουμε τη συζήτηση πάνω στην έννοια του συντηρητισμού και να προσπαθήσουμε να εντοπίσουμε χωρίς προκαταλήψεις, εμμονές και δογματισμούς την πραγματική του ιστορική διάσταση. Όχι μόνον προς ικανοποίηση μιας ορθής, εννοιολογικά και ορολογικά, απόδοσης, ή ως απάντηση σε ένθεν κακείθεν αβάσιμες κριτικές και καταγγελίες, αλλά κυρίως για να αναζητηθεί, με γνώμονα τη δημοκρατία και τη δόμηση μιας κοινωνίας πάνω σε αξίες κοινής ευπρέπειας, η χρησιμότητα που μπορεί να έχει μια άλλη, ευρύτερη κατά τη γνώμη μας, οπτική των προβλημάτων του σήμερα.
Simone Weil: μερικές σκόρπιες σκέψεις πάνω στο πορτραίτο της «αγίας» των φιλοσόφων
Στο άρθρο αυτό θα δούμε πώς μια κοινωνιολογική προσέγγιση στη σκέψη της Weil μπορεί να συνεισφέρει στην αναζήτηση καίριων απαντήσεων πάνω σε μια σειρά από επίκαιρα ζητήματα – όπως η παγκοσμιοποίηση και η απώλεια της κοινωνικής μνήμης (δηλαδή των παραδοσιακών αξιών που έχουν καθολική ισχύ σε μια κοινωνία), η μετανάστευση και ο ξεριζωμός, ο θεσμός της πολιτικής αντιπροσώπευσης και τέλος, η ίδια η ύπαρξη των πολιτικών κομμάτων -, αφήνοντας πίσω τα αδιέξοδα των βασικών πολιτικών τάσεων της εποχής μας, κυρίως του οικονομικού (και πολιτικού) φιλελευθερισμού, συμβάλλοντας στην εύρεση νέων προταγμάτων και εναλλακτικών επιλογών, πέρα από τα ψευδή διλήμματα που θέτουν τα δύο κυρίαρχα ρεύματα, όπως ο εθνορομαντισμός της αναδυόμενης λαϊκιστικής δεξιάς και ο φιλελεύθερος τεχνοκρατικός κοσμοπολιτισμός.
Ο Heathcliff και τα ανθρώπινα ερείπια: από την Emily Brontë στον σύγχρονο εκριζωμένο άνθρωπο
Ο Heathcliff, που θυμίζει τον τερατόμορφο άνθρωπο του Hobbes, όπως λέει ο Terry Eagleton (2005, σ.110), μας προϊδεάζει πως πραγματικά θα μπορούσε να ήταν η ανθρωπότητα αν αντί για την αρετή και την κοινή ευπρέπεια, είχε υιοθετήσει την ηθική της κακίας, δίχως να αναγνωρίζει καμία ελεημοσύνη παρά τον ατομικισμό, την εκδίκηση και τον φθόνο. Πρόκειται για έναν κόσμο χαμένο μέσα στη δίψα και την ακόρεστη επιθυμία για συνεχόμενη και αέναη επιβολή, για έναν κόσμο που, ταυτοχρόνως, καθιστά κάθε άνθρωπο σκλάβο μιας αυθαίρετης εξουσίας (όπως θα δούμε παρακάτω), εφόσον απουσιάζει αυτό που θα μπορούσε να δώσει έμφαση στις κοινές έννοιες και την πιο ζωντανή συνύπαρξη του κοινού κόσμου, το δημόσιο (ή αλλιώς πολιτικό) πεδίο. Πoιό είναι, ωστόσο, το βασικό μοτίβο που διαμορφώνει την ψυχή του Heathcliff, αν όχι αυτό του ξεριζωμού;