Πασκάλ Μπρυκνέρ – Υγεία, σεξουαλικότητα, αγωνία
Μονάχα ένας άρρωστος μπορεί να θεωρεί πως «η υγεία είναι ευτυχία2». Για κάποιον που είναι καλά στην υγεία του, αυτή είναι απλώς μια δεδομένη κατάσταση. Κάνοντάς την το ισοδύναμο της ευτυχίας, υπονοούμε πως είμαστε όλοι μας ετοιμοθάνατοι δίχως να το ξέρουμε και πρέπει να το μάθουμε. Στο εξής, πρέπει μονίμως να σωζόμαστε από κάτι, από μια υπερβολικά υψηλή πίεση, από μια πεπτική δυσλειτουργία, από μια τάση προς παχυσαρκία, ποτέ δεν είμαστε αρκετά λεπτοί, αρκετά μυώδεις, αρκετά ηλιοκαμένοι. Το θεραπευτικό ιδεώδες γίνεται μια έμμονη ιδέα που δεν μας εγκαταλείπει ποτέ και που τα μίντια και οι γύρω μας μάς την υπενθυμίζουν ασταμάτητα. Στο όνομα αυτής της νόρμας, που γίνεται ακόμα πιο βαριά με την προληπτική ιατρική και τη γενετική ανίχνευση, γινόμαστε όλοι μας δυνάμει ανάπηροι που επιτηρούν με αγωνία τα περιττά κιλά τους, τον καρδιακό τους ρυθμό, την ελαστικότητα του δέρματός τους…
Αισχύλος: το βασίλειο του φόβου και της αγωνίας
O φόβος της τιμωρίας είναι κάτι πιο αποτρόπαιο. Και αυτή είναι η μορφή που προτιμούν οι ρεαλιστές πολιτικοί άρχοντες του Σοφοκλή: «Ποτέ, σε μια πόλη, οι νόμοι δεν θα είχαν την απαιτούμενη δύναμη, αν δεν υποστηρίζονταν από τον φόβο (δέος), και μια στρατιά δεν θα είχε σοφή πειθαρχία, αν δεν την υπερασπίζονταν ο φόβος και ο σεβασμός (φόβου-αιδούς). Όσο γεροδεμένος κι αν είναι από τη φύση του κανείς, πρέπει να έχει στο νου του ότι μπορεί να πέσει ακόμα και από ένα μικρό κακό. Όποιος αισθάνεται φόβο και σεβασμό (δέος-αισχύνη), να το ξέρεις καλά, έχει ελπίδες σωτηρίας… Ένας σωτήριος φόβος πρέπει πάντα (δέος… καίριον) να υπάρχει»
Δημοκρατία δεν είναι μόνο η Αθήνα (του Περικλή)
Στο κείμενο του Το συμβάν της δημοκρατίας, η αξία του Περικλή και το ατόπημα του Umberto Eco ο καθηγητής Γιώργος Οικονόμου διατύπωσε μια σειρά αντιρρήσεων επάνω στο σκανδαλιάρικο (ομολογουμένως) κείμενο του Umberto Eco «Περικλής ο λαϊκιστής». Ο χαρακτηρισμός που έδωσε ο κ. Οικονόμου στην κριτική του Eco, «ατελής και επιπόλαια», είναι κατανοήσιμος. Η συμφωνία μας στο σημείο αυτό δεν αναιρεί όμως το γεγονός πως η κριτική που ασκεί ο Eco στην πολιτική προσωπικότητα του Περικλή (ακόμα και επιπόλαια), περιέχει παρατηρήσεις που είμαστε υποχρεωμένοι να λάβουμε υπόψη μας. Στο παρόν κείμενο δεν θα σταθούμε στα αμφιλεγόμενα σημεία του Θουκυδίδη και του Περικλή αλλά θα μετατοπίσουμε το κέντρο της συζήτησης γύρω από τον τρόπο που αποτιμούμε σήμερα την αθηναϊκή δημοκρατία και τις προοπτικές μιας μελλοντικής.
Το συμβάν της δημοκρατίας, η αξία του Περικλή και το ατόπημα του Umberto Eco
Η τραγωδία και η κωμωδία ήταν αδιανόητες στις ολιγαρχίες, στις αριστοκρατίες, στις μοναρχίες, στην ρωμαϊκή ολιγαρχία και στη βυζαντινή χριστιανική μοναρχία. Το δημοκρατικό θέατρο δεν είχε καμία σχέση με τα φθηνά και βάρβαρα θεάματα που προσφέρονταν στον ρωμαϊκό και στον βυζαντινό όχλο. Την εκπληκτική ποιότητα διαπιστώνουμε και σήμερα στις λίγες τραγωδίες και κωμωδίες που σώθηκαν και παίζονται διαρκώς σε όλον τον κόσμο, μελετώνται, γράφονται βιβλία και γίνονται συνέδρια γι αυτές, επηρεάζουν και εμπνέουν ακόμα. Ο Eco συγχέει εποχές και αξίες, συγχέει το ρωμαϊκό και βυζαντινό «άρτον και θεάματα» με την αθηναϊκή τραγωδία και το δημοκρατικό θέατρο.
Φιλοσοφία και επιστήμη: μια ιστορία της αλήθειας
Έτσι η επιστήμη, με το αγαθό θράσος της μεθόδου, έρχεται να δώσει λύση στο άλυτο πρόβλημα της αλήθειας που διαφορετικά θα οδηγούσε ή σε μια δογματική και αδιάλλακτη σχηματική τοποθέτηση, ή στην απόφανση πως η εύρεση της αλήθειας είναι αδύνατη. Χωρίς τη θεμελίωση της επιστήμης η ιστορία της φιλοσοφίας θα ήταν μια σειρά από μυθολογήματα και πλάνες της συνείδησης που μας βαυκαλίζουνε αιώνες τώρα ή θα οδηγούσε στο μηδέν της απόλυτης σχετικότητας. Η υπόθεση είναι ότι η εύρεση της αλήθειας ταυτίζεται με την ιστορική διαδικασία απελευθέρωσης του νου.
Κράτος κατά εθίμου
‘Ένας λαός δεν επιλέγει σύμφωνα με την βούλησή του περισσότερο θεσμούς, απ’ ό,τι επιλέγει το χρώμα των ματιών του ή των μαλλιών του. Gustave Le bon Ο βουλησιαρχικός δεσποτισμός βασίζεται στην γενική ιδέα πως αναδιαμορφώνοντας ριζικά τους θεσμούς, τους νόμους και το πολίτευμα ενός…
Συντηρητισμός, δημοκρατία και ρευστότητα
Θεωρούμε ότι σήμερα είναι σκόπιμο να ανοίξουμε τη συζήτηση πάνω στην έννοια του συντηρητισμού και να προσπαθήσουμε να εντοπίσουμε χωρίς προκαταλήψεις, εμμονές και δογματισμούς την πραγματική του ιστορική διάσταση. Όχι μόνον προς ικανοποίηση μιας ορθής, εννοιολογικά και ορολογικά, απόδοσης, ή ως απάντηση σε ένθεν κακείθεν αβάσιμες κριτικές και καταγγελίες, αλλά κυρίως για να αναζητηθεί, με γνώμονα τη δημοκρατία και τη δόμηση μιας κοινωνίας πάνω σε αξίες κοινής ευπρέπειας, η χρησιμότητα που μπορεί να έχει μια άλλη, ευρύτερη κατά τη γνώμη μας, οπτική των προβλημάτων του σήμερα.
Γιατί το αρχαίο δράμα δεν είναι αντιπολεμικό
Αφορμή για το κείμενο αυτό είναι δηλώσεις ανθρώπων του θεάτρου στον ελληνικό χώρο που ασχολούμενοι κυρίως με την αρχαία τραγωδία, ως ηθοποιοί ή σκηνοθέτες, κάνουν λόγο για τον αντιπολεμικό χαρακτήρα των αρχαίων κειμένων. Η άποψη αυτή δεν περιορίζεται στους επαγγελματίες του θεάτρου, ή στον ελληνικό χώρο μόνο. Σε κριτικούς, δημοσιογράφους, αρθρογράφους, ακαδημαϊκούς, στην κοινή γνώμη, στην Ελλάδα και διεθνώς, το κυρίαρχο αφήγημα είναι πως σημαντική πτυχή του αρχαίου δράματος είναι ο αντιπολεμικός του χαρακτήρας, άποψη που χρησιμοποιείται στις περισσότερες αναλύσεις ως κεντρική για την κατανόηση των έργων. Σ’ αυτό το κείμενο θα επιχειρήσω να αποδείξω πως η σύνδεση της αθηναϊκής τραγωδίας με αντιπολεμικές συνδηλώσεις είναι αναχρονιστική, θεωρητικά αστήρικτη και ευκαιριακή.
Επιστήμη, πρόοδος και μιλλεναρισμός
Κατά πάσα πιθανότητα το μεγαλύτερο από τα επιτεύγματα της επιστήμης είναι ότι κατάφερε να εισχωρήσει σε έναν τομέα που στο παρελθόν ήταν αποκλειστική αρμοδιότητα της φιλοσοφίας και των θρησκειών: στον τομέα των ανθρώπινων αξιών. Δυστυχώς η ελπίδα που γέννησε η επιστήμη, ότι δηλαδή θα παρέμβει καθοριστικά στην έννοια της μοίρας και σε συνομιλία με τις κοινωνίες θα εδραιώσει ένα πανανθρώπινο σύστημα αξιών, δείχνει πως απέτυχε. Οι υπαρξιακές επιλογές του σύγχρονου ανθρώπου είναι περιορισμένες.
Θεωρίες ενσωμάτωσης: Εντός του κράτους
Στην κοινωνική θεωρία θεμελιώδη θέση κατέχει η ιδέα της «φυσικής κατάστασης του ατόμου». Σύμφωνα με την ιδέα αυτή το αφηρημένο άτομο ενυπάρχει αρχικά μέσα σε μια προ-κοινωνική και προ-κρατική κατάσταση, σε πλήρη ελευθερία, ανεμπόδιστο από τους περιορισμούς και τους καταναγκασμούς που δημιουργεί η κοινωνία και του επιβάλει το «κοινωνικό συμβόλαιο». Σκοπός της κοινωνικής (κριτικής) θεωρίας είναι να καταδείξει την σχιζοειδή ασθένεια του σύγχρονου κράτους, το οποίο από τη μία θεμελιώνεται επάνω στην «αυταπόδεικτη αλήθεια ότι τα δικαιώματα του ανθρώπου εκπορεύονται από το φυσικό δίκαιο» και από την άλλη ορθώνει δικαστήρια και μηχανισμούς, νόμους και φυλακές, προκειμένου να την προστατεύσει…