Το ψηφιακό πανοπτικόν και η διάλυση της πραγματικότητας
Η εποχή που ζούμε έχει να κάνει με τη ψηφιακή διάλυση της αλήθειας και της πραγματικότητας στους λαβυρίνθους των ερμηνευτικών μονοπατιών. Οι σχέσεις, οι συγκρούσεις, οι αντιθέσεις, οι αδικίες, η ανθρωπιά, όλα γίνονται μια μυθοπλασία. Ένας λαβύρινθος υπερπληροφόρησης με χίλια πρόσωπα όπου όλα είναι απλές αφηγήσεις που διασταυρώνονται με άλλες αφηγήσεις. Και τελικά πολυάριθμα κανάλια στα οποία η πραγματικότητα διαλύεται και μπορεί μόνο περιστασιακά και παροδικά να (ανα)κατασκευάζεται. Είναι αυτή η ειρωνική οπτική πολλών ανθρώπων που, εκτός από βαθιά αντιδημοκρατική, γίνεται ταυτόχρονα αδίστακτη όταν, χωρίς ίχνος ενσυναίσθησης, παρατηρούν μέσα από το ψηφιακό πανοπτικό σύστημα την ανθρώπινη μιζέρια και την αθλιότητα χωρίς να την βιώνουν πραγματικά. Πρόκειται για τη συστηματική εκπαίδευση του βλέμματος να αντέχει και να προσπερνά με ευκολία τη δυστυχία, αλλά ταυτόχρονα να προσηλώνεται σε οτιδήποτε -όσο άχρηστο και ανούσιο κι εάν είναι αυτό. Μιλάμε για εκείνο το νέο κυρίως άνθρωπο, τον εθελοντικά «ασυλοποιημένο» στον ψηφιακό κόσμο, το μη πολιτικό ή αντι-πολιτικό ον, που κινείται σε ένα καθημερινό γκρίζο και που βυθίζεται στη μοναξιά του κυνισμού του…
Η γερμανική ταυτότητα, η δημοκρατία και η Ευρωπαϊκή Ένωση
Καταπιανόμαστε με τη γερμανική ταυτότητα γιατί το θέμα που μας απασχολεί είναι ότι μια πολιτική ταυτότητα, όπως αυτή του «συνταγματικού πατριωτισμού», κινδυνεύει να γίνει εύθραυστο έδαφος πάνω στο οποίο αναμένεται να σχηματιστεί μια σταθερή πολιτική κοινότητα. Με άλλα λόγια, κινδυνεύει να είναι κατά κύριο λόγο μια διανοητική επινόηση και ένα σύστημα που όμως δεν έχει βαθιές επιπτώσεις στον πληθυσμό, ο οποίος πολύ συχνά αγνοεί πλήρως το περιεχόμενο του συντάγματος. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα των συνεπειών αυτής της ασταθούς ταυτότητας, είναι το πρόβλημα του μεταναστευτικού-προσφυγικού. Ο «συνταγματικός πατριωτισμός» είναι ένα μοντέλο που συμβαδίζει με την πολυπολιτισμικότητα: αυτό σημαίνει ελάχιστα επιλεκτικές πολιτικές μετανάστευσης και μηδαμινές προσπάθειες αφομοίωσης των μεταναστών/προσφύγων στον πολιτιστικό πυρήνα της χώρας προορισμού -αυτόν δηλαδή που μπορεί να ονομαστεί βασικός πολιτισμός. Αυτό το μοντέλο στηρίχθηκε στον τεράστιο ρόλο που έπαιξε η οικονομική και γενικότερη ευημερία που λειτούργησε ως σύνδεσμος ανάμεσα στην εποχή του Bismarck και την μεταναζιστική εποχή. Η ευημερία γίνεται έτσι ένα πραγματικό και αποτελεσματικό στοιχείο συνοχής. Όμως την εποχή κατά την οποία το σύστημα κοινωνικής πρόνοιας πέφτει σε κρίση, όπως συμβαίνει σήμερα, οι διάφορες κοινωνικές ομάδες βρίσκονται χωρίς μια σταθερή ταυτότητα που θα μπορούσε να λειτουργήσει σαν συνεκτικό μέσο (όπως στην περίπτωση της Ελλάδας), και αυτό οδηγεί σε συγκρούσεις λόγω του κοινωνικού ανταγωνισμού και της φτώχειας.
Η αρχαία ελληνική πολιτική θεωρία ως απάντηση στη δημοκρατία – Cynthia Farrar
Η δυνατότητα σύγκρουσης ανάμεσα στην προσωπική και την πολιτική ταυτότητα ήταν εγγενής στην ίδρυση της πόλεως. Όπως υποδηλώνει η περιγραφή του Γλαύκωνα για τα ανθρώπινα κίνητρα (σε ακραία μορφή), τα προσωπικά χαρακτηριστικά και επιθυμίες είναι μοιραίο να εισβάλλουν στον στίβο της πολιτικής. Οι πολίτες είναι και άνθρωποι με προσωπικούς δεσμούς, παρελθόν και κίνητρα, που περιλαμβάνουν υποδουλωτικές και τυραννικές επιθυμίες. Η στάσις, η παραταξιακή πάλη που έφερνε αντιμέτωπες ομάδες αριστοκρατών μεταξύ τους ή τους πλούσιους με τους φτωχούς, ήταν, όπως βεβαιώνει ο Μ. Ι. Finley, «ομολογουμένως μια σύγκρουση συμφερόντων» (Finley 1983: 134). Παρ’ όλα αυτά η συμμετοχή σε στάση ήταν επίσης σημάδι δέσμευσης για τη διατήρηση μιας τάξης που ικανοποιούσε τις ανάγκες όλων των πολιτών, όπως υποδηλώνει ο νόμος του Σόλωνα που απαγόρευε την ουδετερότητα.
Ορίζοντας την πολιτική
Στην καθημερινή της χρήση η «πολιτική» είναι μια βεβαρυμμένη λέξη πολύ συχνά έρμαιο προσχηματισμένων απόψεων. Πολλοί σκέφτονται την πολιτική σαν μια «βρώμικη λέξη» που ανασύρει εικόνες έντασης, διάσπασης, βίας, απάτης, χειραγώγησης, ψεύδους. Το 1775 ο Samuel Johnson είπε: «Η πολιτική δεν είναι τίποτε περισσότερο από ένα μέσο κοινωνικής ανόδου», ενώ ο Αμερικανός ιστορικός Henry Adams όρισε την πολιτική ως τη «συστηματική οργάνωση των εχθροτήτων». Για τον Max Weber «πολιτική είναι ο αγώνας για την κατάκτηση ή τη διανομή της εξουσίας… για τη νομή των δημοσίων θέσεων», ενώ για τον Paul Valéry «πολιτική είναι η τέχνη να εμποδίζεις τους ανθρώπους να ασχολούνται με ό,τι τους αφορά». Κάθε απόπειρα ορισμού της πολιτικής συνεπώς, προϋποθέτει την προσπάθεια απεμπλοκής του όρου από τέτοιου είδους προκατασκευασμένους συνειρμούς. Ακόμα και αναγνωρισμένες αυθεντίες δεν μπορούν να συμφωνήσουν πάνω στη φύση του αντικειμένου. Έτσι η πολιτική ορίζεται με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους: ως η άσκηση εξουσίας, η άσκηση αυθεντίας, η λήψη συλλογικών αποφάσεων, η κατανομή περιορισμένων πόρων, η πρακτική της εξαπάτησης και της χειραγώγησης κ.λπ.
Πραγματικότητα: το ισχυρότερο εργαλείο
Μόνο που όλη αυτή η απελευθέρωση από την αλήθεια, την αντικειμενικότητα και τον ρεαλισμό δεν είχε τα χειραφετητικά αποτελέσματα που προφήτευαν οι μεταδομιστές, μεταμοντέρνοι, μετα-θεμελιοκράτες, σχετικιστές, αντιαυταρχικοί της αριστεράς (και της προόδου), μαζί και οι περισπούδαστοι φιλελευθεριακοί καθηγητάδες στα αμφιθέατρα του δυτικού πολιτισμού. Η υπόθεση ότι ο «πραγματικός κόσμος» θα γίνει «ένας ακόμη μύθος» δεν επαληθεύτηκε. Στην πραγματικότητα, όχι μόνο δεν είδαμε την απελευθέρωση από τα δεσμά του στιλ και μιας «καταπιεστικής, μονολιθικής και κλειστής πραγματικότητας», αλλά μπροστά στα μάτια μας ολόκληρος πραγματικός κόσμος καθίσταται αντικείμενο εκπόρνευσης από την ψηφιακή φρενίτιδα και την κατανάλωση χρόνου στα λεγόμενα «social media».
Σπαστικές σακούλες, πλαστικές ζωές και η οικολογική στροφη του καπιταλισμού
Είναι πλέον γεγονός, βρισκόμαστε ένα βήμα πιο κοντά στη σωτηρία του πλανήτη. Η Greenpeace στέλνει ευχαριστήριες επιστολές στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, οι επαγγελματίες περιβαλλοντολόγοι στρώνουν τις γραβάτες τους και αυτοσυγχαίρονται για την εγκυρότητα των προβλέψεων τους, οι κομματικοί μηχανισμοί της οικολογικής ιδεολογίας πανηγυρίζουν για τη νίκη τους, οι ευαίσθητοι μαραθωνοδρομείς και λοιποί αθλητικοί τύποι ανακουφίζονται μπρος στο άκουσμα της είδησης: τέρμα πια οι πλαστικές σακούλες απ’ τις ζωές των πολιτών, «no pasaran» σ’ αυτόν τον ρατσισμό κατά της μητέρας γης! Κάλλιο αργά παρά ποτέ βέβαια, αλλά ως εδώ και μη παρέκει, οι ένοχοι πρέπει να πληρώσουν γι’ αυτό το πλανητικό έγκλημα, δε γίνεται να τους αφήνουμε να κυκλοφορούν ελεύθεροι χωρίς να τιμωρηθούν, να τους ξηλώσουμε τις τσέπες και να τους αδειάσουμε μέχρι και το τελευταίο σεντ την ώρα του λογαριασμού για το shopping therapy.
Abyssus abyssum invocat (Η άβυσσος εκκαλεί την άβυσσο)
Μαζί με την σταδιακή παρακμή της αμερικανικής αυτοκρατορίας, θα πρέπει να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε ότι βρισκόμαστε και στη δύση της φιλελεύθερης «δημοκρατίας». Στην πραγματικότητα, η κατάρρευση του φιλελευθερισμού -τουλάχιστον όπως τον γνωρίζαμε μέχρι χθες- βαδίζει χέρι χέρι με το τέλος της Αμερικανικής ηγεμονίας, και την ανάδυση ενός πολυπολικού (bipolar) μοντέλου, όπου διάφορες δυνάμεις, από την Κίνα, την Ρωσία, την αναδυόμενη Ινδία, συγκεκριμένα κράτη του Αραβικού κόσμου, ανταγωνίζονται τις δυτικές υπερδυνάμεις. Πράγματι διαφαίνεται ένας αντιφιλελεύθερος και αντικοινοβουλευτικός ορίζοντας που βασίζεται όλο και περισσότερο στο γενικό κλίμα δυσπιστίας απέναντι σε ένα σύστημα που μέχρι χθες υποσχόταν ότι είναι το μόνο που μπορεί να εγγυηθεί πολιτικά δικαιώματα, ελευθερίες και ευημερία.