Σύγχρονη τέχνη και κρίση (Λίγες σκέψεις με αφορμή την ελληνική περίπτωση)
Ο Elémire Zolla, ένας από τους τελευταίους μύστες της ευρωπαϊκής, κι όχι μόνο, πνευματικής παράδοσης και οξυδερκής κριτής της πολιτισμικής νεωτερικότητας, προειδοποιούσε, ήδη από το 1971, ότι κάθε φορά που ακούμε κάποιον να ζητά την κατάργηση κάποιου νόμου ή κανόνα για χάρη της ελευθερίας, θα πρέπει να αναρωτιόμαστε εάν δεν σκοπεύει να τον αντικαταστήσει κρυφά με έναν νέο, χειρότερο νόμο, ο οποίος, όντας αόρατος, θα γίνει ακόμα πιο τυραννικός απ’ τον παλιό. Σήμερα γίνεται πλέον φανερό, ότι χωρίς αυτή τη διερώτηση, η τέχνη, όπως εξάλλου και κάθε άλλη πνευματική δραστηριότητα, κινδυνεύει όχι μόνο να μην μπορεί να αρθρώσει ικανό λόγο σχετικά με το πραγματικό, αλλά και να εγκλωβιστεί έξω απ’ αυτό διά παντός.
Ο Προμηθέας του Λόρδου Μπάιρον και ο ηρωισμός ως διαθήκη ελπίδας
Στο ομότιτλο ποίημα του Byron, η φιγούρα του Προμηθέα επανεμφανίζεται ως πρότυπο ανθρώπου που μάχεται για τη δικαιοσύνη: «Thou art a symbol and a sign / To Mortals of their fate and force». Οι τρεις πρώτες στροφές περιγράφουν τα βάσανα και τις κακουχίες του: «Those immortal eyes / The sufferings of mortality / Seen in their sad reality»… Ενθυμούμενοι, λοιπόν, την πολιτισμική κατάρρευση της εποχής μας ως αποτέλεσμα της ψυχικής ευθραυστότητας που σταδιακά καλλιέργησε η μετάβαση στο θεραπευτικό κράτος, ωθώντας μας στην ακρισία (non-judgmentalism) και στην εξάρτησή μας από τις συνταγές κάποιας πεφωτισμένης μειοψηφίας, αξίζει να σταθούμε στο ηρωικό μήνυμα του Μπαϋρονικού Προμηθέα, ως αχτίδα ελπίδας για μια διαφορετική ηθική.
Hannah Arendt – Ισραήλ: μια μιλιταριστική δύναμη όπως η αρχαία Σπάρτη
Ο εθνικισμός που βασίζεται μονάχα στην ωμή ισχύ του έθνους είναι από μόνος του φαύλος. Ομολογουμένως, ένας εθνικισμός που (αναγκαστικά) βασίζεται στη ισχύ ενός ξένου έθνους είναι σίγουρα χειρότερος. Τέτοια είναι η απειλή που συνιστά ο εβραϊκός εθνικισμός και το εβραϊκό κράτος που αρκετοί επιθυμούν, ένα κράτος που θα περιβάλλεται (αναπόφευκτα) από αραβικά κράτη και αραβικούς λαούς. Μήτε μια εβραϊκή πλειοψηφία στην Παλαιστίνη, μήτε η μετακίνηση όλων των Αράβων της Παλαιστίνης (την οποία ζητούσαν ανοιχτά οι ρεβιζιονιστές) θα αλλάξει ουσιαστικά την κατάσταση, διότι οι Εβραίοι (της Παλαιστίνης) θα πρέπει από τη μια να ζητήσουν προστασία από μια εξουσία εκτός των συνόρων τους και εναντίον των γειτόνων τους. Η άλλη εκδοχή είναι η εξής: οι ίδιοι να καταλήξουν σε συμφωνία συνεργασίας με τους γείτονές τους…
Ρεπουμπλικανικές αντιλήψεις της ελευθερίας: Hannah Arendt και Philip Pettit
Η ρεπουμπλικανική σκέψη και τα βασικά της γνωρίσματα έχουν αναγεννηθεί στο περιβάλλον της σύγχρονης πολιτικής φιλοσοφίας. Ανάμεσα στους πιο σημαντικούς εκπροσώπους της είναι η Hannah Arendt και ο Philip Pettit, οι οποίοι έχουν φέρει στο προσκήνιο με διαφορετικό τρόπο κύρια χαρακτηριστικά αυτής της παράδοσης στο έργο τους. Στο ακόλουθο κείμενο θα επικεντρωθούμε στην προσέγγισή τους στην έννοια της ελευθερίας και επίσης στο ρόλο τον οποίο διαδραματίζει η έννοια αυτή στην πολιτική τους θεωρία.
Ζαν-Κλωντ Μισεά & Τζορτζ Όργουελ – Προσχέδιο μιας βοηθητικής γλώσσας
Όπως είδαμε, μόνο τυχαίο δεν είναι το γεγονός ότι ένα από τα πιο διαυγή κείμενα σχετικά με τον ολοκληρωτισμό είναι ένα μυθιστόρημα. Αντίστοιχα, η κεντρική θέση που λαμβάνει μέσα στο 1984 η κατασκευή της Νέας Ομιλίας [Newspeak] απλώς αντανακλά τις παλιότερες αναλύσεις του Όργουελ σχετικά με τον ρόλο της γλώσσας εντός μιας κοινωνίας κυριαρχούμενης από την Ιδεολογία. Διότι, όπως φυσικά αντιλαμβάνεται κανείς, η Νέα Ομιλία συνιστά την πιο ακραία εκδοχή της «ξύλινης γλώσσας» των ιδεολόγων…
“Glauce in progress. Love in progress”
Η “Γλαύκη” του έργου αναρωτιέται. Μιλάει για πρώτη φορά. Μια σχέση μυθική. Μια σχέση καθημερινή; Κάποια Γλαύκη και κάποιος Ιάσονας συνομιλούν με τις εκδοχές τους μέσα από διαφορετικές διαστάσεις, πότε live, πότε σε video, πότε ο ένας εδώ, πότε ο άλλος εκεί.Η εικονική πραγματικότητα είναι μέρος της ζωής μας άρα και των σχέσεων. Τα εμπόδια στον έρωτα παραμένουν όμ ως ίδια; Επηρεάζουν οι συνθήκες και τα λάθη; Ποιές είναι οι ευθύνες των ηρώων; Πού είναι το τρίτο πρόσωπο; Είναι έρωτας ή παιχνίδι; Η Μήδεια τι θα έλεγε αν είχε ακούσει την Γλαύκη; Η Μήδεια δε λέει τίποτα σε αυτό το έργο. Είναι το πρόσωπο στο δίπλα δωμάτιο.
Αναγωγισμός, άγνοια ελέγχου και αναζήτηση της αλήθειας
Στον 21ο αιώνα η σχέση μας με την αλήθεια είναι άκρως ανησυχητική και προβληματική καθώς οι περισσότεροι από εμάς διαβάζουν «ειδήσεις» από τα κοινωνικά μέσα και από πηγές ενημέρωσης (συστημικές και μη) που επιλέγουμε με βασικό κριτήριο αυτό που μας κάνει να νιώθουμε καλά και μας (αυτό)επιβεβαιώνει. Όμως αυτή μας η επιλογή, στην πραγματικότητα, δημιουργεί έναν θάλαμο αντήχησης (echo chamber). Δηλαδή έναν χώρο όπου αυτές οι πεποιθήσεις (σαν ηχώ) υποστηρίζονται από τη συντριπτική πλειοψηφία όσων γράφουν, σχολιάζουν και τελικά μοιράζονται τις ίδιες απόψεις. Έτσι ο καθένας που συμμετέχει σε αυτό το χώρο γίνεται όλο και πιο σίγουρος ότι αυτό που αναπαράγεται εσωτερικά είναι και η «αλήθεια». Θεωρούμε ότι σε ένα τέτοιο περιβάλλον γενικευμένης σχετικοποίησης, με στόχο να ενισχύσουμε την κριτική μας σκέψη και να αναζητήσουμε («επαναφέρουμε») περισσότερη αλήθεια στη ζωή μας, είναι χρήσιμη η εξοικείωσή μας με τις λεγόμενες λογικές πλάνες (ή σφάλματα λογικής).
Ο Frank Furedi για την υποτίμηση της ανεκτικότητας
Δίχως αμφιβολία, το ιδανικό της ανοχής που βασίζεται στον πρώιμο φιλελευθερισμό, αποτελεί βασικό θεμέλιο των δυτικών κοινωνιών. Ωστόσο, η ανοχή έχει επαναπροσδιοριστεί έτσι ώστε να υποδηλώνει την αποδοχή της διαφορετικότητας ως τέτοια, δίχως όμως να προάγει -ή έστω να επιτρέπει- την κριτική σε αυτήν. Όπως αναλύει ο Frank Furedi, οι φιλελεύθεροι στοχαστές, από τον Bayle, τον Locke [1] και έπειτα, συνέδεσαν την ανοχή με την με την πράξη και την κρίση. Καί τα δύο αυτά συστατικά, όπως υποστήριξε η Hannah Arendt [2], συνθέτουν το δημόσιο πεδίο. Δίχως την κρίση, η ανεκτικότητα χάνει το πραγματικό της νόημα.
Αφρική, μετανάστευση και νεοαποικιοποίηση
Εάν κάποτε η αποικιοκρατία των δυτικών ήταν εκείνη που κατάστρεφε τις τοπικές οικονομίες της Αφρικής, σήμερα είναι το χρέος, οι πολυεθνικές και οι κερδοσκόποι που συνεχίζουν το ευάρεστο έργο. Από επίσημες εκθέσεις και προβλέψεις μεγάλων διεθνών οικονομικών οργανισμών (όπως το ΔΝΤ, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου και το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ), τα τελευταία 60 χρόνια, σχετικά με την πορεία της αφρικανικής οικονομίας, προκύπτει το εξής συμπέρασμα: η βοήθεια της Δύσης (οικονομική, τεχνο-γνωσιακή και ανθρωπιστική) οδήγησε, στην κυριολεξία, σε μια θετική οικονομική μετάλλαξη της ηπείρου. Ωστόσο αυτή η τρέχουσα αφήγηση, που αφορά την μεταποικιακή περίοδο, απέχει κατά πολύ από την πραγματικότητα. Παραπληροφόρηση, ασάφειες και αποσιωπήσεις έχουν κυρίως δυο στόχους:
Frank Furedi – Περί κυρίαρχου λαού
Η σύγχρονη αντιλαϊκιστική ρητορική ελάχιστα διαφέρει από τις αντιδημοκρατικές επιθέσεις εναντίον του Αθηναϊκού δήμου κατά την εποχή της αρχαιότητας. Και οι δύο ρητορικές εμπνέονται από την περιφρόνηση προς τον ίδιο τον λαό, την οντότητα που οι κλασσικοί φιλόσοφοι αποκαλούσαν «οι πολλοί». Μια τέτοια διάθεση προς τους πολλούς συνοδεύτηκε από την πεποίθηση ότι θα ήταν καλύτερο η πολιτική να αποτελεί τέχνη των ολίγων. Ως εκ τούτου, αντιλαϊκιστές ιδεολόγοι -τότε και τώρα- τάσσονται σφόδρα ενάντια στην αρχή της πλειοψηφίας. Ισχυρίζονται ότι οι πολλοί (δηλαδή η πλειοψηφία) θα χρησιμοποιήσουν τη δυνητική τους δύναμη για να εκφοβίσουν και να εξαναγκάσουν όλους τους άλλους. Στις μέρες μας, τέτοια αντιλαϊκιστικά συναισθήματα αποτελούν κοινό τόπο στους κύκλους των πολιτικών και πολιτισμικών ελίτ…