Η μετεξέλιξη της ειρωνείας, μια σύγχρονη κοινωνικοπολιτική μάστιγα
Όταν όμως η γλώσσα φτάνει να μιλά με «αποστάγματα» και παρασκήνια τελικά οδηγεί στην αποδοχή ακόμη και ύπουλων μορφών καταπίεσης, όπως και στον φασισμό. Αυτή η δυναμική οδηγεί στην ανάδυση ενός νέου κυνισμού που δεν έχει καμία σχέση με τον αρχαίο ο οποίος πράγματι αμφισβήτησε την εξουσία μέσω της εξύμνησης της αυτάρκειας του ανθρώπου, της γαλήνης και της ηρεμίας του, εφαρμόζοντας μια φιλοσοφία της πρόκλησης, πλην όμως μιας καλής και αγαθής ζωής. Αντίθετα ο σύγχρονος κυνισμός εμφανίζεται ως ένας μηδενισμός που εκφράζεται συχνά από μοδάτα και νευρωτικά άτομα. Είναι μια «ψευδώς φωτισμένη συνείδηση» που χρησιμοποιείται αντιδραστικά και εργαλειακά μόνο και μόνο για να αντιμετωπίσει, με τρόπο αναισθητοποιημένο, το καθημερινό στρες που έχει επιφέρει ο μαζικός (υπερ)ανταγωνιστικός κόσμος.
Το στυλ και η κανονικοποίηση της σκέψης
Σε επίπεδο πολιτικής επικοινωνίας (και όχι μόνο) η κατάλληλη επιλογή στυλ και οι διαφορετικές κλιμακώσεις των παραπάνω στοιχείων (έλλειψης-πληρότητας, φωτός, ήχου, κίνησης και άλλων) δημιουργούν κατάλληλες επικοινωνιακές συνθέσεις των οποίων η επιρροή, και ενίοτε η ηθελημένη χειραγώγηση, που ασκούν πάνω στους αποδέκτες, είναι από πριν γνωστή. Σε βαθμό που το ίδιο το αντικείμενο μπορεί να παραγκωνίζεται, να υποσκιάζεται ή και να χάνει το νόημα του, προκειμένου η επικοινωνιακή αποτελεσματικότητα να είναι το δυνατό μεγαλύτερη. Αυτό ακριβώς συμβαίνει σήμερα σε μεγάλο βαθμό μέσα στο ίντερνετ, όχι μόνο με τα ιντερνετικά μιμίδια, αλλά και μια σειρά από άλλες εκφράσεις, για τις οποίες όπως είπαμε, το σημαντικότερο είναι η τελική επικοινωνιακή απόδοση. Οι τεχνικές επιλογής και διαμόρφωσης του περιεχομένου (SEO) πολλών χιλιάδων (αν όχι εκατομμυρίων) ιστοσελίδων -που συνθέτουν αυτό που ονομάζουμε σκουπίδια του ίντερνετ- δίνουν ένα τυπικό παράδειγμα της «λογικής» όπου η επισκεψιμότητα βρίσκεται σε επίπεδο σαφώς ανώτερο από το περιεχόμενο της ιστοσελίδας. Πέρα από τις ψηφιακές χωματερές, ας σκεφτούμε ένα ακόμη παράδειγμα…
Η ελληνική ανεκτικότητα και η ρητορική της δημοφοβίας
Οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι δεν είμαστε πάντα σε ετοιμότητα να καταλάβουμε σε ποιες ωδές πρέπει να κλείνουμε τ’ αυτιά μας, γιατί δυστυχώς κάθε τόπος έχει και τις Σειρήνες του. Αυτές μάλιστα έχουν συχνά την μορφή προβεβλημένης «αυθεντίας» ή έγκριτου, εντέχνως θελκτικού, think tank που προσπαθεί να παραπληροφορήσει και να χειραγωγήσει την κοινή γνώμη, βαπτίζοντας τον αυτονόητο αντίλογο, ακόμη και τη στοιχειώδη λογική: «λαϊκισμό». […] Αν κάτι φάνηκε ξεκάθαρα τα τελευταία χρόνια, είναι ότι η μαζική σύγχυση εξυπηρετεί καλά τις απρόσωπες αγορές και το τοπικό οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό κατεστημένο (establishment).
Φιλίπ Μυρέ – Μετά την Ιστορία: στοιχεία για το καθεστώς του φεστιβισμού
.τ.Ε.: Το παρόν άρθρο αποτελείται από μια συλλογή κειμένων που προέρχονται απ’ το βιβλίο Après l’ Histoire [Μετά την Ιστορία] του Philippe Muray. Ως τίτλος άρθρου διατηρήθηκε ο τίτλος του βιβλίου. Παρ’ όλα αυτά, προστέθηκε ο υπότιτλος «Στοιχεία για το καθεστώς του φεστιβισμού» προκειμένου να γίνει λίγο πιο σαφές, και να προϊδεαστεί ο αναγνώστης, περί τίνος πρόκειται αναφορικά με τα κείμενα που επιλέχθηκαν γι’ αυτή τη δημοσίευση. Για τις ανάγκες της παρούσας μετάφρασης, η λέξη «festivisme», μαζί με τα παράγωγά της, επιλέχθηκε να αποδοθεί στην ελληνική γλώσσα ως «φεστιβισμός». Πρόκειται επί της ουσίας για νεολογισμό που εισάγει ο ίδιος ο Philippe Muray, που αν και η ρίζα του όρου προέρχεται απ’ τη λέξη «festif» («εορταστικός»), η σημασία όμως του όρου την υπερβαίνει κατά πολύ…
Κουλτουραλισμός, μια αλαζονική επίδειξη ιδεολογίας
Σήμερα η φυγή και η αποξένωση μοιάζει να έχει γίνει πηγή αντιποίνων και να έχει παρεισφρήσει στη γλώσσα. Αν κάποτε η γλώσσα ήταν αινιγματική, ασηπτική και σκοτεινή, στην τρίτη χιλιετία είναι ρεβανσιστική, χυδαία και άξεστη. Σήμερα η συζήτηση, σε οριζόντια ψηφιακή πλατφόρμα, είναι προνόμιο όλων μας. Το Facebook, ιδίως, επιτρέπει την καθημερινή τροφοδότηση της πολυλογίας που πολύ συχνά δεν οδηγεί στην εξαγωγή κάποιου ωφέλιμου συμπεράσματος. Μια πολυλογία και μια φλυαρία της ατάκας (Twitter) που καταλήγει να μην λέει απολύτως τίποτα. Επομένως, σήμερα τα πράγματα, από επικοινωνιακή άποψη, δεν πάνε και τόσο καλύτερα σε σχέση με το χθες, όπου τα διαθέσιμα μέσα επικοινωνίας ήταν σαφώς λιγότερα. Μάλιστα η εξέγερση στην οποία αναφέρεται παραπάνω ο Κρίστοφερ Λας, ίσως καταλήξει να σχετίζεται με το εφιαλτικό ενδεχόμενο όπου ο καθένας βλέπει τον άλλο ως εχθρό/εμπόδιο που πρέπει απλά να εξοντωθεί στο όνομα ενός άγνωστου και αόριστου στόχου.
Χάννα Άρεντ – Συλλογική ευθύνη
Υπάρχει ένα είδος ευθύνης για πράγματα που κάποιος δεν έχει κάνει· μπορεί να θεωρηθεί υπεύθυνος γι’ αυτά. Όμως δεν μπορεί να είναι ή να νιώθει ένοχος για πράγματα που συνέβησαν χωρίς να συμμετέχει ενεργά σε αυτά. Πρόκειται για ένα πολύ σημαντικό σημείο, που αξίζει να τονιστεί με απόλυτη σαφήνεια, σε μια χρονική στιγμή κατά την οποία τόσοι πολλοί, καλοπροαίρετοι, λευκοί φιλελεύθεροι ομολογούν τα αισθήματα ενοχής τους όσον αφορά το ζήτημα των Νέγρων. Δε γνωρίζω πόσες περιπτώσεις τέτοιων εσφαλμένων συναισθημάτων έχουν υπάρξει στην ιστορία, γνωρίζω όμως ότι στην μεταπολεμική Γερμανία, όπου προέκυψαν παρόμοια προβλήματα σχετικά με όσα διαπράχθηκαν από το χιτλερικό καθεστώς εις βάρος των Εβραίων, η κραυγή «είμαστε όλοι ένοχοι», που αρχικά ακουγόταν τόσο μα τόσο ευγενής και δελεαστική, στην πράξη έχει εξυπηρετήσει μονάχα στο να απαλλάξει σε σημαντικότατο βαθμό όσους είναι πραγματικά ένοχοι.
Η νέα γενιά των περιπλανώμενων και τα αερόφυτα
Προκειμένου να δοξαστούν οι διαδικασίες του μαζικού ξεριζωμού και του παγκόσμιου ανακατέματος, το δημοσιογραφικό τσίρκο που πλαισιώνει τα κανάλια και τα μοντέρνα ΜΜΕ, εξυμνεί συνεχώς την λεγόμενη «ανοιχτή κοινωνία». Όμως ελάχιστοι επισημαίνουν ότι αυτή η πολυπόθητη «ανοιχτή κοινωνία» βασίζεται, κατά κύριο λόγο, στην τρομακτική ευελιξία του σύγχρονου τρόπου παραγωγής και ασφαλώς έχει πολιτικές και ανθρωπολογικές συνέπειες. Αυτές είναι ήδη ορατές στους νέους (ηλικιακά και μη) φανατικούς οπαδούς της παγκοσμιοποίησης. Βασικός ορίζοντας ζωής γίνεται αυτός των μόνιμων «διακοπών» στο εξωτερικό και της ασταμάτητης «ψυχαγωγίας» τύπου Netflix. Ένα μοντέλο όπου η ευζωία θεωρείται ταυτόσημη με την υιοθέτηση των φιλελεύθερων αμερικανικών συνηθειών όσον αφορά τον τρόπο (στυλ) ζωής και την κατανάλωση.
Οι νέοι, ο Νότος και οι ιταλικές εκλογές 2018
Από την άλλη σε αυτή την φάση της ιστορίας του δυτικού κόσμου, οι νέοι ηλικιακά πολίτες δεν δείχνουν να διψούν τόσο για πολιτική εξουσία και συμμετοχή, ως αναπόδραστο επακόλουθο της ταξικής τους θέσης, όσο για ελεύθερη βούληση, ίσους όρους και δικαιοσύνη. Δεν πιστεύουν πλέον στις λευκές επιταγές και στις υποσχέσεις και δεν χαρίζουν την εμπιστοσύνη τους σε αφηρημένες ιδέες και ανύπαρκτους αγωνιστές. Οι νέοι σήμερα -μπορεί να ζουν τις δικές τους αντινομίες και αντιφάσεις- όμως ζητούν χειροπιαστά πράγματα και αποτελέσματα. Τα παραπάνω ασφαλώς δεν σημαίνουν ότι έπαψαν οι κοινωνικές συγκρούσεις: η κοινωνική σύγκρουση είναι ακόμα εδώ, μάλιστα εμφανίζεται ιδιαίτερα ισχυρή, διότι ο νεοφιλελευθερισμός γίνεται όλο και πιο τερατώδης. Ένα σύστημα που μετατρέπει κάθε πόλη, κάθε γειτονιά και κάθε δρόμο σε μια αίθουσα αναμονής διεθνούς αεροδρομίου, που όλοι κάτι περιμένουμε, και που κανείς δεν καταλαβαίνει τί του γίνεται, πού πάει και πώς θα του ξημερώσει. Οι αναπαραστάσεις σήμερα έχουν αλλάξει και τα προβλήματα συνεχίζουν να συσσωρεύονται και να πιέζουν. Η προσπάθεια να κρατηθεί επ ‘αόριστον το μέλλον έξω από την Ιταλία και αυτή έξω από τις εξελίξεις, απλά επιδεινώνει το παρόν το οποίο εδώ και σχεδόν μια δεκαετία θυμίζει όλο και περισσότερο την αρχαιοελληνική τραγωδία που ζούμε στην Ελλάδα.
Η Θεσσαλονίκη πόλη – πατρίδα (μέρος β’)
Αν και δεν υπάρχει αμφιβολία για τον βυζαντινό ιδεότυπο των κατοίκων της Θεσσαλονίκης του 14ου αιώνα και δεν μπορεί και ούτε πρέπει να γίνεται λόγος, σύμφωνα με τις σύγχρονες προτιμήσεις για μωσαϊκό πολιτισμών, εντούτοις η σύνθεση των κατοίκων της Θεσσαλονίκης δεν ήταν ποτέ ομοιογενής και οι αναφορές στα βυζαντινά συγγράμματα για παρουσία εθνοτήτων, (αρμένιων, αλαμάνων, ιταλών κλπ) είναι συχνή, και μάλιστα κατά το πλείστον η κοσμοσυρροή και η ποικιλομορφία της πόλης αποτιμάται θετικά. Η δημογραφική ανάπτυξη της Θεσσαλονίκης ήταν σαφώς αποτέλεσμα της οικονομικής της ανάπτυξης αλλά και συνέπεια της ανασφάλειας που προκαλούσαν στους βυζαντινούς οι εντεινόμενες πολεμικές επιχειρήσεις μέσα στην επικράτεια της Χερσονήσου του Αίμου και του Αιγαίου. Ιδίως κατά την περίοδο της αραβικής εξάπλωσης στην ανατολική Μεσόγειο, και τις κατακτήσεις των μεγάλων βυζαντινών πόλεων (Αντιόχεια 638, Αλεξάνδρεια 641, και Κρήτη 826-961) η Θεσσαλονίκη αποτέλεσε το μοναδικό ασφαλές καταφύγιο για τους πληθυσμούς αυτούς που εγκατέλειπαν τον τόπο τους.
Η αποφατική επικαιρότητα και o εθνισμός πριν το κράτος (μέρος α’)
Το κείμενο που ακολουθεί δεν διεκδικεί θέση στην επικαιρότητα της εποχής. Αντίθετα αποτελεί ένα μικρό κεφάλαιο μιας ευρύτερης μελέτης επάνω στην φυσιογνωμία των ανταγωνισμών και των ιδεοσυστημάτων που αναπτύχθηκαν κατά τον μετασχηματισμό του Βυζαντίου τον 14ο αιώνα, και για τον λόγο αυτό είναι φιλόδοξη αφού επιδιώκει την σύνδεση με το χθες. Οφείλουμε όμως να ομολογήσουμε ότι η παρούσα ανάρτηση γίνεται κάτω από την επίδραση της επικαιρότητας, όχι τόσο από αυτή που προέκυψε από το ζήτημα της ονομασίας του γειτονικού μας λαού και τον τρόπο με τον οποίο αγκομαχεί να βρει μια θέση κάτω από τον ήλιο της εθνικής του ταυτότητας, (απατηλό ή όχι αυτό ας το κρίνει ο καθένας μας) αλλά κυρίως από τον ίδιο τον χαρακτήρα του διαλόγου και τους φορείς του από τους εδωμερίτες της Μακεδονίας.