Απόσπασμα από: «Το σώμα πριν και μετά το τέλος του κόσμου» του Νίκου Σγουρομάλλη

[…] Το μυθιστόρημα του Houellebecq θέτει εμμέσως ένα κρίσιμο διακύβευμα ιδιαίτερα επίκαιρο για την εποχή που διανύουμε: την αντίληψη του σώματος ως μέσου και όχι ως σκοπού, τη θεώρηση του σώματος ως αντικειμένου. Αυτή η αρχή είναι που ανοίγει τον δρόμο στην ουελμπεκική αφήγηση για την εκχώρηση του ανθρώπινου σώματος στα τεχνητά του κατασκευάσματα διευκολύνοντας το πέρασμα από τον άνθρωπο στον «μη-άνθρωπο». Και αυτό, εν προκειμένω, δεν πρέπει να εκληφθεί ως σημάδι προόδου, ως τεκμήριο ανάπτυξης – τουναντίον: «Όταν στερείται τις άμυνές του ο άνθρωπος», γράφει ο Baudrillard, «γίνεται εξαιρετικά ευάλωτος στην επιστήμη και την τεχνική». Οι άμυνες του ανθρώπου καταλύονται όταν το υποκείμενο διαχωρίζεται από την ετερότητα – η αλλοτρίωση (το είδαμε στον Houellebecq) δρα υπονομευτικά∙ αντίστοιχα, η φθορά του ανοσοποιητικού του συστήματος προκύπτει από την αποσύνδεση του σώματος από τον φυσικό του χώρο και από τα αντικείμενα της αντίληψης – και ο χώρος αυτός δεν είναι άλλος από τον απτό κόσμο. Ο απτός κόσμος συνιστά, με άλλα λόγια, τον κατεξοχήν χώρο όπου εγγράφεται ο ορίζοντας μιας μη αναγώγιμης, μη ανταλλάξιμης διϋποκειμενικότητας (η συγκρότηση του εαυτού ως σχέση: ο Εαυτός εαυτός μέσα από τον Άλλον άλλον και vice versa).

Εδώ ακριβώς βρίσκεται το διακύβευμα της περιόδου που διανύουμε. Στην εποχή της πανδημικής εξάπλωσης του Covid-19, ο δημόσιος χώρος -μια δυνητική περιοχή αγγιγμάτων, η προνομιακή επικράτεια που ορίζεται από το βλέμμα και την επακόλουθη επαφή με τον Άλλο– συγκροτείται μέσω ποικίλων απαγορεύσεων, καθίσταται μια απαγορευμένη ζώνη για το σώμα και για τα αισθητηριακά μας όργανα. Με αυτούς τους όρους προσλαμβάνεται και η ετερότητα: η ανάγκη της κοινωνικής αποστασιοποίησης υψώνει απαγορεύσεις ως προς την επαφή με τον άλλο, τον καθιστά επικίνδυνο, δυνάμει άρρωστο – ο άλλος δεν είναι ικανός πλέον να προκαλέσει τον θάνατο, είναι ο ίδιος ο θάνατος. Για αυτό τον λόγο λαμβάνονται προληπτικές ρυθμίσεις εν είδει ιατρικής πρόληψης. «Κρατάμε τις αποστάσεις ασφαλείας», «Αποφεύγουμε τις επαφές με τα χέρια μας γενικά»: τέτοιες οδηγίες διαβάζουμε στα μέσα μαζικής μεταφοράς και στις εισόδους καταστημάτων. Ο Baudrillard ηχεί και πάλι επίκαιρα:

Μέσα σ’εναν υπερπροστατευμένο χώρο το σώμα χάνει όλες τις άμυνές του. Στους χειρουργικούς θαλάμους η πρόληψη είναι τέτοια ώστε κανένα μικρόβιο, κανένα βακτήριο δεν μπορεί να επιβιώσει. Όμως, εκεί ακριβώς βλέπει κανείς να γεννιούνται οι μυστηριώδεις, οι ανώμαλες, οι ιογενείς ασθένειες. Διότι οι ιοί πληθύνονται από τη στιγμή που έχουν ελεύθερο χώρο. Σ’ έναν κόσμο αποκαθαρμένο από τις παλαιές λοιμώξεις, σ’ έναν «ιδανικό» κλινικό χώρο, ξεδιπλώνεται μια αψηλάφητη παθολογία, ανελέητη, γεννημένη από την ίδια την απολύμανση.

Η απόσχιση του ανθρώπου από την ετερότητα, η αποσύνδεσή του από τον απτό κόσμο -οι διάφορες απαγορεύσεις που υψώνονται στην αφή και στο βλέμμα (τι είναι το βλέμμα αν όχι μια υπόσχεση για την αφή;)- δημιουργεί μια δυνάμει παθολογία ικανή να καταστήσει το υποκείμενο ιδιαίτερα ευάλωτο στην ιατρική. Ο «ιδανικός» κλινικός χώρος συνιστά έναν μη-χώρο, έναν χώρο αποτροπής που προστατεύεται τόσο καλά, που επιτηρείται τόσο αυστηρά ώστε το σώμα και η σκέψη εκκενώνονται από οποιαδήποτε πρωτοβουλία. Το υποκείμενο γίνεται ολοένα και πιο εύθραυστο, είμαστε έτοιμοι να πεθάνουμε στην παραμικρή μας επαφή με τον κόσμο. Ο άνθρωπος και ο χώρος δράσης του πρέπει να «καθαριστούν», πρέπει να είναι «καθαροί», ώστε να παραμείνουν υγιείς και παραγωγικά λειτουργικοί…


(Κυκλοφορεί πριν τα τέλη Δεκέμβρη 2020)