Ο Émile Durkheim και οι (απ)αρχές της κοινωνιολογίας
Αν και η μέθοδος του Durkheim έχει θεωρηθεί «συντηρητική», με το σκεπτικό ότι δίνει έμφαση στη διατήρηση των υπαρχόντων θεσμών και αποθαρρύνει την κοινωνική αλλαγή, ο ίδιος το αναγνωρίζει και συγχρόνως εξηγεί ότι η ομαλότητα ενός θεσμού δε συνεπάγεται αναγκαστικά ότι δεν πρέπει να αλλάξει τίποτε. Πραγματικά, τίποτε δεν αποκλείει ένας νέος θεσμός που θα εμφανιστεί, να αποδειχτεί τελικά περισσότερο ωφέλιμος για το κοινωνικό σύνολο. Η ωφελιμότητα είναι ευρύτερη, ως έννοια, από την ομαλότητα και γι’ αυτό η ομαλότητα μιας κατάστασης δε σημαίνει αναγκαστικά ότι δεν υπάρχει κάτι καλύτερο που μπορεί να την αντικαταστήσει.
Η έννοια της Iδεολογίας: ο Mannheim, ο σχετικισμός και η Κοινωνιολογία της Γνώσης (γ’ μέρος)
Έχοντας εξετάσει την μαρξική κατανόηση της ιδεολογίας και κατόπιν την ερμηνεία του Pareto, μπορούμε πλέον να μεταβούμε στην ανάπτυξη της Κοινωνιολογίας της Γνώσης του Karl Mannheim (1893-1947). Έχει παρατηρηθεί γενικά ότι, παρά την αναμφισβήτητη βαθύτητα και πρωτοτυπία των κοινωνιολογικών του αναλύσεων, ο Mannheim συχνά παρερμηνεύτηκε…
Για το έργο του Alwin W. Gouldner
Ο Gouldner πίστευε ειλικρινά στη θετικότητα μιας κριτικής θεωρίας, η οποία πάντα βρίσκει χαραμάδες στον πραγματικό κοινωνικό κόσμο για να καλλιεργήσει το σχέδιο της κοινωνικής απελευθέρωσης. Απέναντι στο «γκρίζο κόσμο της θεωρίας» αντέτασσε τον «πράσινο κόσμο της καθημερινής ζωής». Η θετικότητα αυτή της κριτικής του στάσης δεν πήγαζε από τη συνηθισμένη, αφελή, αισιοδοξία των κοινωνικών ακτιβιστών, την εκπορευόμενη από την πίστη σε κάποια ιστορική νομοτέλεια. Αντίθετα, φρόντιζε συχνά να τονίζει ότι δεν «υπάρχουν εύκολες νίκες» στον κοινωνικό αγώνα και ότι όσο σκληρά και αν αγωνίζεσαι, θα πρέπει να είσαι έτοιμος και «να παραδοθείς» σε έναν ατίθασο και μη συνεργάσιμο κοινωνικό κόσμο.
J. G. A Pocock – Χρόνος, θεσμοί και πράξη: ένα δοκίμιο για την κατανόηση της παράδοσης
Ανθρώπινες κοινωνίες μπορούν να υπάρξουν μόνο εντός της διάσταση του χρόνου. Διαρκώς, για όσο υφίστανται, συντηρούν τις αναπαραστάσεις του εαυτού τους. Επομένως, η συνείδηση του χρόνου που το άτομο αποκτά – ως κοινωνικό άτομο – έχει να κάνει ως επί τω πλείστο με τη συνειδητοποίηση της κοινωνικής συνέχειας αλλά και με τον τρόπο που η συνέχεια αυτή γίνεται κατανοητή μέσα από αναπαραστάσεις. Μόνο εντός αυτών των αναπαραστάσεων μπορεί να υπάρξει μια κοινωνία. Επιπλέον, η συνείδηση του χρόνου έχει να κάνει και με την κατανόηση του χρόνου· σχετίζεται με την κατανόηση της ανθρώπινης ύπαρξης ως βίωμα εντός του χρόνου. Αυτή την συνείδηση η ίδια η κοινωνία προωθεί ως αναπόσπαστο κομμάτι της τάσης της να κατανοεί τον εαυτό της, αλλά και τις δομές καθώς και τους τρόπους δράσης, από τους οποίους (και μέσα στους οποίους) μπορεί να υπάρξει ως τέτοια. Υφίσταται ένα σημείο τομής όπου η πολιτική θεωρία συναντά την ιστορία. Με απόλυτη σιγουριά μπορούμε να πούμε ότι κάθε κοινωνία δημιουργεί μια δική της φιλοσοφία πάνω στην ιστορία, ένα σύνολο ιδεών αναφορικά με το τί πραγματικά συμβαίνει, τί μπορεί να γίνει γνωστό και τί μπορεί να υπάρξει, μέσα σε έναν χρόνο που καθορίζει τη διάσταση της ίδιας κοινωνίας. Η φιλοσοφία της ιστορίας είναι αναπόσπαστο κομμάτι της συνείδησής της και της λειτουργίας της. Πώς αυτές οι αναπαραστάσεις και ιδέες αναφορικά με το χρόνο αναδύονται, λειτουργούν και αναπτύσσονται πρέπει να μελετηθεί σαν κομμάτι της επιστήμης της κοινωνίας.
Christopher Lasch – Η ηθική των ορίων της κατώτερης μεσαίας τάξης και η συζήτηση περί αμβλώσεων
Η κουλτούρα της κατώτερης μεσαίας τάξης, τώρα όπως και στο παρελθόν, οργανώνεται γύρω από την οικογένεια, την εκκλησία και τη γειτονιά. Προσδίδει μεγαλύτερη αξία στη συνοχή της κοινότητας και στην αλληλεγγύη από την ατομική πρόοδο και την κοινωνική κινητικότητα. Στη ζωή της κατώτερης μεσαίας τάξης η διατήρηση των υφιστάμενων συνηθειών παίζει σημαντικότερο ρόλο από ότι τα κυρίαρχα ιδανικά της επιτυχίας. Οι γονείς επιθυμούν τα παιδιά τους να προοδεύουν, αλλά ταυτόχρονα θέλουν να σέβονται τους μεγαλύτερούς τους, να μην πέφτουν στον πειρασμό του ψεύδους και της εξαπάτησης, να επωμίζονται στους ώμους τους με προθυμία τις ευθύνες που τα αναλογούν και να αντιμετωπίζουν τις αντιξοότητες με σθένος…
Η συμμόρφωση του ατόμου προς την ομάδα
H συμμόρφωση προς την ομάδα προκύπτει έντονα σε δύο καταστάσεις που μπορούν να μας χρησιμεύσουν σαν ενδεικτικά πλαίσια της σημασίας της: Αφενός με την ετερογενή επίδραση ομάδων σε μια πλουραλιστική κοινωνία και αφετέρου με την ετερόκλητη επιρροή των κoινωνικoπoιητικώv φορέων. Αν υποθέσουμε ότι ένας ανήλικος μαθητής του λυκείου συλληφθεί για βανδαλισμό ενός δημόσιου μνημείου, συνήθης είναι η αιτιολόγηση της πράξης του σαν αποτέλεσμα της «κακής παρέας» που οδήγησε το νεαρό σε μια αντικοινωνική πράξη χωρίς αυτός να συνειδητοποιήσει το μέγεθος των συνεπειών. Η άσκηση της ομαδικής πίεσης για ανεύθυνη «πλάκα» γίνεται συχνά καταλυτική στις δραστηριότητες των «παραβατικών ανηλίκων». Ας σκεφθούμε τώρα έναν ενήλικα ο οποίος ανήκει σε κάποιο πολιτικό κόμμα και υφίσταται τη συνειδησιακή πίεση να δεχθεί κάποιο μέτρο κοινωνικής πρόνοιας που απάδει προς τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις.
Κώστας Παπαϊωάννου – Το πρόβλημα του μοντέρνου Νιχιλισμού
Ο νιχιλισμός, «ο θάνατος του θεού», που είχε εξαγγείλει ο Nietzsche, σημαίνει: ο κόσμος του πνεύματος έπαψε να είναι πηγή ζωής, γονιμοποιούσα δύναμη, έπαψε να μπορεί να βεβαιώνει τον άνθρωπο για την ουσία του, έπαψε να δίνει νόημα στην ανθρώπινη ύπαρξη, ο υπεραισθητός κόσμος μεταμορφώθηκε σ’ ένα ανυπόστατο προϊόν του εμπειρικού κόσμου, ο άνθρωπος παραδόθηκε στη φθορά του Κενού, του Τυχαίου και του Παράλογου, στη βία των πιο σκοτεινών βιολογικών δυνάμεων που αποδέσμευσε η απουσία κάθε ανώτερης αξίας και κάθε ανώτερου ελέγχου, ο άνθρωπος έγινε για τον εαυτό του πρόβλημα.
Ζακ Ελλύλ – Η Πλάνη της Τεχνικής
Ο Ζακ Ελλύλ (1912-1994) γεννήθηκε στο Μπορντώ. Σπούδασε νομικά (διδάκτωρ το 1936) και δίδαξε στο Μονπελιέ, στο Στρασβούργο, στο Κλερμόν-Φεράν. Από το 1940 έως το 1944 συμμετείχε στην αντίσταση εναντίον των γερμανών κατακτητών. Μετά την απελευθέρωση της Γαλλίας, άρχισε να διδάσκει στο Μπορντώ, στο Ίδρυμα Πολιτικών Μελετών (από το 1947).
Κορνήλιος Καστοριάδης: Η ψυχανάλυση και το πρόταγμα της αυτονομίας
Θα αρχίσω από μια φράση του Φρόιντ που τη θεωρώ βαθιά και αληθινή. Ο Φρόιντ έγραψε κάποτε ότι η ψυχανάλυση, η παιδαγωγική και η πολιτική είναι τα τρία αδύνατα επαγγέλματα. Η φράση βρίσκεται στο κείμενο για την Περατή και απέραντη ανάλυση.