Hieronymus Bosch, Detail from The Garden of Earthly Delights, 1490-1510

Απόσπασμα από: «Οικο-χιλιασμός και αντιναταλισμός»

Προδημοσίευση από το 2ο τεύχος ResPublicaΣημειώσεις εκτός γραμμής για την ριζική κοινωνική αλλαγή. (Το νέο τεύχος Κυκλοφορεί τον Δεκέμβριο 2019)

Συνδιαμόρφωση κειμένου: Σοφία Ζήση, Μιχάλης Θεοδοσιάδης, Γιώργος Κουτσαντώνης

Στο σημείο αυτό ας αναφερθούμε στο αρχέτυπο του Μεφιστοφελή, όπως τον περιγράφει ο Γκαίτε στο έργο Φάουστ. Ο Μεφιστοφελής δεν είναι παρά ο ίδιος ο Σατανάς, ο εχθρός του Λόγου, ο καταραμένος όφις του Κήπου της Εδέμ[1]· επισκέπτεται τον Φάουστ, υποσχόμενος να χαρίσει στον δεύτερο ό,τι ο ίδιος επιθυμεί: απόκρυφη γνώση, εξουσία και κυριαρχία. Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά σημεία του έργου είναι η σκηνή (1338-1344) στην οποία ο Μεφιστοφελής παρουσιάζεται στον Φάουστ ως το πνεύμα της απόλυτης άρνησης[2], της καταστροφής, της διάλυσης, αυτού που με λίγα λόγια αποκαλούμε «μηδενισμός». Πιο συγκεκριμένα, ο Μεφιστοφελής αρνείται το νόημα της ανθρώπινης ύπαρξης ενόψει των ανυπέρβλητων δυσκολιών της· το μοναδικό νόημα που θα μπορούσε να δοθεί στην ίδια την ανθρώπινη ύπαρξη είναι η μή ύπαρξή της[3]. Αξίζει κανείς να παρατηρήσει τα σημειώματα των αυτόχειρων ώστε να κατανοήσει στο ακέραιο τον τρόπο με τον οποίο ένας Μεφιστοφελικός άνθρωπος αντιμετωπίζει τον κόσμο και τη δική του ύπαρξη: εφόσον κανένα νόημα δεν μπορεί να συνδεθεί με τις δυσκολίες της ανθρώπινης ύπαρξης, ώστε τα βάσανα και οι κακουχίες να αποκτήσουν έναν σκοπό, μετατρέποντας την ίδια την ανθρώπινη δυστυχία σε ευχαρίστηση, το μοναδικό που αξίζει είναι ο τερματισμός της ίδιας της ανθρώπινης ύπαρξης. Οι αντιναταλιστικές ιδέες δεν αποτελούν παρά μια από τις πιο έκδηλες μορφές Μεφιστοφελικού πεσσιμισμού: έμμεσα διατείνονται οι υποστηρικτές του Birth Strike Movement πως όχι μόνο τα νέα παιδιά δεν θα έχουν τις δυνατότητες να αναζητήσουν λύσεις στο οικολογικό πρόβλημα (πρόκειται για τον κατάφωρο ελιτισμό τους που σχολιάσαμε πιο πάνω) αλλά επιπλέον, ενόψει ενός αδιεξόδου, κάποιων ανυπέρβλητων δυσκολιών, μιας σημαντικής πρόκλησης που αντιμετωπίζει ο άνθρωπος, η μοναδική απάντηση είναι η μή ύπαρξη του ίδιου του ανθρώπου. Μάλιστα, πόσες φορές δεν έχουμε έρθει σε επαφή με ακτιβιστές και ακτιβίστριες (ιδίως του οικολογικού κινήματος) να ψελλίζουν σε πόσο καλύτερη κατάσταση θα ήταν ο πλανήτης αν δεν υπήρχαν άνθρωποι πάνω σε αυτόν[4]; Ανακεφαλαιώνοντας: η σκέψη και η νοοτροπία του BSM στην πραγματικότητα, δεν αποτελεί τίποτα παρά μια από τις πιο έκδηλες εκφάνσεις Μεφιστοφελικού πεσσιμισμού, καθότι αρνείται τόσο την ίδια την ανθρώπινη ύπαρξη ως φορέα λύσης σε ένα υπαρκτό πρόβλημα. Ποιές είναι, όμως, οι λύσεις που η αντιμετώπιση της οικολογικής κρίσης απαιτεί; Με αυτό το ζήτημα θα ασχοληθούμε στην επόμενη και τελευταία ενότητα του άρθρου.


[1] Μια άλλη ερμηνεία αναφορικά με τον όρο «Μεφιστοφελής»: πρόκειται για σύνθετη λέξη, από το στερητικό «Μη» και «Φως» (ο εχθρός του φωτός), που συνοδεύεται από τη λέξη «φίλος» (φελής). Η πραγματική ερμηνεία της φιλίας είναι η «αγάπη», όχι όμως η συναισθηματική αγάπη, αλλά η κατανόηση της ανάγκης να δημιουργούνται καλές συνθήκες εμπιστοσύνης μεταξύ των ανθρώπων. Βλ. Κορνήλιος Καστοριάδης, Η Ελληνική Ιδιαιτερότητα. Αθήνα: Εκδόσεις Κριτική. 2018. (σ.266). Επί της ουσίας, ο όρος Μεφιστοφελής υπονοεί την αγάπη προς το σκότος.

[2] Από το κείμενο μεταφρασμένο στα Αγγλικά (Johann Wolfgang Von Goethe, 2007, Great Britain, Wordsworth Classics, σ.42): «I am the spirit of perpetual negation / And that is only right; for all». (1338-1339).

[3]Συνεχίζοντας στη σελίδα 42 (από 1340 και έπειτα), «That’s made is fit to be destroyed / Far better if it were an empty void! / So – everything that you would call / Destruction, sin, and all that’s meant / By evil, is my proper element». Για τον Μεφιστοφελή, οτιδήποτε υφίσταται ως ύπαρξη οφείλει να καταστραφεί και να εξαφανιστεί. Το μοναδικό που αξίζει σε μια ανθρώπινη ύπαρξη είναι η μή ύπαρξη.

[4] Βλ. Άρθρο στη Βρετανική Independent (online). Antinatalism: The people who think the world is better off if humans didn’t exist. (7/2/2017). Επιπλέον, σε άρθρο της online ιστοσελίδας The Day (ιδιαίτερα ευαισθητοποιημένη σε θέματα οικολογίας): A world without humans could be a new Eden.

Oλόκληρο το κείμενο στο 2ο τεύχος ResPublica