The People's Party': Populism in 19th-Century America – Brewminate

Μετάφραση και σχόλιο: Μιχάλης Θεοδοσιάδης

Μεταφράζουμε παρακάτω αποσπάσματα από την εισαγωγή του βιβλίου του Lawrence Goodwyn Democratic Promise, The Populist Moment in America (1976, New York, Oxford University Press). Εδώ ο Goodwyn ρίχνει φως σε μια από τις πιο υποτιμημένες στιγμές της Αμερικανικής ιστορίας, στο αγροτικό κίνημα που αναπτύχθηκε σε αποδεκατισμένες από τον Εμφύλιο νότιες και κεντρικές πολιτείες της Αμερικής, ως απάντηση στις οικονομικές πολιτικές που είχαν επιβληθεί με στόχο την ανοικοδόμηση της χώρας. Τούτες οι πολιτικές όξυναν το πρόβλημα στους ήδη εξουθενωμένους αγροτικούς πληθυσμούς των περιοχών αυτών, καθώς επέτρεψαν την ανάδυση μονοπωλιακών συμφερόντων που ασκούσαν έλεγχο στα σιδηροδρομικά δίκτυα, χρεώνοντας υπέρογκα ποσά στους ίδιους τους αγρότες για τις μεταφορές προϊόντων. Ταυτόχρονα, η οικονομική συστολή (σε εθνικό επίπεδο) είχε ως άμεση συνέπεια την επιβολή οικονομικών μέτρων που σχεδόν είχαν αποκλείσει τη δυνατότητα φθηνού δανεισμού για παραγωγούς και αγρότες. Τούτες οι μεταρρυθμίσεις είχαν στόχο την περαιτέρω ανάπτυξη της βιομηχανίας, την οικονομική ανάπτυξη και πρόοδο. Ως απάντηση στην ανέχεια, οι αγρότες οργανώνονται σε δίκτυα συνεταιριστικά. Έτσι αναπτύσσεται μια συνεταιριστική οικονομία μεγάλης κλίμακας, η οποία παρακάμπτει τους αποκλεισμούς και τις δυσμενείς συνθήκες που είχαν επιβάλει τα μονοπώλια στους φτωχοποιημένους πληθυσμούς.

Το κίνημα αυτό ονομάστηκε Λαϊκιστικό (Populism). Δεν θα πρέπει να συγχέουμε αυτή την ερμηνεία του Λαϊκισμού με αυτό που συχνά πυκνά τείνουμε να προσδιορίσουμε, τη φθηνή δημαγωγία, το βοναπαρτισμό, τη συνωμοσιολογία, τη μόνιμη μεμψιμοιρία και τον αρνητισμό δίχως καμία βιώσιμη αντιπρόταση. Ο Λαϊκισμός εδώ, που ξεκινά από τα συνεταιριστικά δίκτυα της Αγροτικής Συμμαχίας (Farmers Alliance) και φτάνει μέχρι και την ανάδυση του Λαϊκού Κόμματος (People’s Party), το οποίο προσπάθησε να σπάσει την παγίωση των Δημοκρατικών και των Ρεπουμπλικανών, έχει ως βασική του αρχή τη συνεργατικότητα και την άμεση συμμετοχή στις αποφάσεις στις υποσυμμαχίες (suballiances), δηλαδή στις κοπερατίβες που λειτουργούσαν σε τοπικό επίπεδο, όντας αναπόσπαστα τμήματα της ευρύτερης Συμμαχίας. Το συγκεκριμένο κίνημα έχει δυσφημιστεί από ιστορικούς, όπως ο Richard Hofstadter, ο οποίος στο The Age of Reform (1955, New York, Knopf) δίνει έμφαση στο χαμηλό μορφωτικό επίπεδο των αγροτών, παρουσιάζοντάς τους «οπισθοδρομικούς». Για τον Goodwyn αυτή η ερμηνεία δεν βασίζεται σε πρωτογενείς πηγές αναφορικά με τον πολιτικό λόγο που αναδείχθηκε από ίδιους τους ανθρώπους που υπήρξαν κομμάτι του αγροτικού κινήματος. Άλλωστε, ο Charles Postel στο Populist Vision (2007, Oxford, Oxford University Press) μιλά εκτενώς για την ανάπτυξη δικτύων τεχνολογικής εκπαίδευσης μέσω της Συμμαχίας, εκπαίδευση που θα βελτίωνε την εργασία, την παραγωγή αλλά και τη συνολική ζωή των αγροτών. Αυτό που, ωστόσο, μας προκαλεί μεγαλύτερη εντύπωση είναι το γεγονός ότι με βάση τη συνολική εικόνα που μας δίνει ο Goodwyn για το κίνημα, μπορούμε να μιλήσουμε για μια ιστορική περίοδο όπου αναδύεται μια βελτιόδοξη (και όχι οπτιμιστική ή προοδευτική) εικόνα για τη δημοκρατία, και πάνω από όλα, για μια στιγμή όπου αναδεικνύονται ανθρωποκεντρικές ιδέες. Πρόκειται για την ανθρωποκεντρικότητα που άλλοτε ταυτίσαμε με την ιδέα της «ευκοσμία», βάσει της αντίληψης ότι κάθε άνθρωπος έχει την ικανότητα να συνεισφέρει στο κοινό καλό. Έτσι, το συνεταιριστικό κίνημα μεγάλης κλίμακας, παρότι απέτυχε στις προσπάθειές του να κυριαρχήσει στην Αμερικανική πολιτική και, ταυτόχρονα, να δώσει οριστικό τέλος στον αποκλεισμό των αφροαμερικανών, καλλιέργησε μια πολιτική συνείδηση η οποία σφράγισε την πολιτική ζωή της χώρας. Θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε το Λαϊκιστικό Κίνημα, μαζί με το Κίνημα για τα Πολιτικά Δικαιώματα, δύο από τις πιο σημαντικές στιγμές στη μετεμφυλιακή (postbellum) ιστορία της Αμερικής.


Στις καπιταλιστικές και σοσιαλιστικές χώρες, η αντίληψη που υποσυνείδητα κυριαρχεί και έχει εδραιωθεί για τα καλά, διατείνεται ότι οι παρούσες συνθήκες διαβίωσης είναι καλύτερες από αυτές του παρελθόντος και, κατά κάποιον τρόπο, το μέλλον θα φέρει ακόμα μεγαλύτερη ευημερία. Σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης η ανθρωπότητα προοδεύει (λέγεται συνεχώς). Η οπτιμιστική αυτή πεποίθηση βασίζεται σε στατιστικές και γραφήματα που «μαρτυρούν» τη σταθερή και ανοδική πορεία της οικονομίας σε κάθε αναπτυγμένη χώρα του κόσμου. Ως προς αυτό, τόσο οι καπιταλιστές όσο και οι σοσιαλιστές συμφωνούν, πάντα με βάση την κατάσταση που επικρατεί στις δικές τους χώρες. Ωστόσο, οι ατέλειες παραμένουν, όπως φαίνεται, ως αναπόσπαστα κομμάτια της «προοδευτικής κοινωνίας».

Η ιδέα της προόδου δεν έχει να κάνει μονάχα τον υλικό πλούτο και αυτό που σήμερα αποκαλούμε «ποιότητα ζωής». Ιδίως σε ότι αφορά τα εκατομμύρια ανθρώπων του πλανήτη που εδώ και τρεις αιώνες αναγνωρίζουν την αξία του δημοκρατικού πειράματος, η «ποιότητα διαβίωσης» μετριέται με βάση τις διαδικασίες συμμετοχής στο διάλογο, στην αντίληψη ότι κάθε σοβαρή γνώμη αξίζει να ακουστεί και να προωθηθεί. Ωστόσο, ελάχιστα τίθενται υπό αμφισβήτηση οι κυρίαρχες αντιλήψεις σε αυτές τις χώρες. Έτσι, παραμένει επικρατούσα η βασική αντίληψη του εικοστού αιώνα, ότι υπό τις παρούσες συνθήκες οι κοινωνίες μας είναι πιο ανοιχτές σε σχέση με το παρελθόν και, συνεπώς, έχει επιτευχθεί πρόοδος. Ως εκ τούτου, οι κοινωνίες μας είναι «προοδευτικές».

Μπροστά στους κινδύνους που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε, κάθε άνθρωπος που ενδιαφέρεται για την ιστορία θα πρέπει να επιλέξει με προσοχή μια στιγμή από το παρελθόν και, στη συνέχεια, να θέσει με βάση αυτή τα δικά του ερωτήματα. Σε ό,τι αφορά την Αμερικανική ιστορία, ποιά στιγμή θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε κομβικό σημείο; Την Επανάσταση; Τον Εμφύλιο Πόλεμο; Τη Μεγάλη Ύφεση; Και στην προσπάθειά μας να κατανοήσουμε πτυχές αυτών των γεγονότων που δεν έχουν μελετηθεί επαρκώς, ποιά ερωτήματα θα πρέπει να θέσουμε; Στην πραγματικότητα, σημαίνουν όλα αυτά κάτι για εμάς σήμερα; Τί μπορούμε να πούμε για μια εποχή, αυτή μεταξύ του Εμφυλίου και της Μεγάλης Ύφεσης, την περίοδο που ο Mark Twain αποκαλούσε «Εποχή του Μπάρμπεκιου» ενώ άλλοι κάνουν λόγο για την Εποχή της Υπερβολής; Πρόκειται για την Επιχρυσωμένη Εποχή (Gilded Age), για την εποχή της υπερσυγκέντρωσης του Αμερικανικού πλούτου, της παγίωσης νέων εξουσιών και της προώθησης ενός άκρατου καταναλωτισμού. Τί μπορούμε, λοιπόν, να αναζητήσουμε σε αυτή την ιστορική στιγμή; Αρκετοί πιστεύουν ότι η εποχή που ξεκινά από το 1890 και εξελίσσεται με τις έντονες διαμάχες μεταξύ αυτών που υποστήριζαν πως είτε ο χρυσός είτε το ασήμι έχουν μεγαλύτερη αξία, εδώ και δεκαετίες, υπήρξε αντικείμενο διεξοδικού ελέγχου. Οι περισσότεροι συμφωνούν, ότι πρόκειται για μια εποχή όπου το Αμερικανικό έθνος είχε κληθεί να πάρει σημαντικές αποφάσεις, οι οποίες σφυρηλάτησαν την πορεία των καταστάσεων μέσα στον εικοστό αιώνα (εντός του οποίου ζούμε).

Είναι ολοφάνερο ότι το Λαϊκό Κόμμα (People’s Party) υπήρξε πολιτικός θεσμός. Όμως η λέξη «Λαϊκισμός» υποδηλώνει κάτι περισσότερο από ένα κόμμα. Παραπέμπει σε ένα συγκεκριμένο ήθος. Στην πραγματικότητα, ο τρίτος πόλος δεν ήταν το Λαϊκό Κόμμα, αλλά η Αγροτική Συμμαχία (Farmers Alliance), η λιγότερο γνωστή οργάνωση ενός κινήματος διαμαρτυρίας που αποκαλούμε «αγροτική εξέγερση». Η Συμμαχία ήταν κάτι πολύ περισσότερο από ένα κόμμα και κάτι πολύ περισσότερο από «ήθος». Ήταν, στην πραγματικότητα, ένας νέος τρόπος να καταλάβουμε τα πράγματα, μια νέα κουλτούρα, αν μπορούμε να το πούμε, και μια προσπάθεια να προστατευτεί ο Αμερικανικός πληθυσμός από τη δογματική ιδεολογία που προώθησε η κουλτούρα της βιομηχανοποίησης στη χώρα. Αυτή η εύθραυστη νέα κουλτούρα, που περιγράφει αυτό που αποκαλούμε Αμερικανικός Λαϊκισμός, και εν γένει, μιλάμε για τον Λαϊκισμό όπως πραγματικά θα έπρεπε να ορίζεται, προώθησε μια τελείως διαφορετική προσέγγιση της πραγματικότητας αναφορικά όχι μόνο για την Επίχρυση Εποχή αλλά και για τη σύγχρονη Αμερική. Για τον λόγο αυτόν, ο Λαϊκισμός δεν αποτελεί μια ασήμαντη στιγμή στην ιστορία του Αμερικανικού έθνους.

Αν εξετάσουμε τον Αμερικανικό Λαϊκισμό από μια περισσότερο θεωρητική οπτική γωνία, στην πραγματικότητα θα δούμε ότι δεν ήταν απλά μια παροδική στιγμή, παρότι σαν κίνημα δεν ανέπτυξε μια πολιτική θεωρία. Αυτά που κατάφερε να πετύχει σε μια εποχή γενικευμένης κοινωνικής κριτικής, παρότι ήταν αρκετά ενδιαφέροντα και αποκαλυπτικά, κατά τη γνώμη μου, αντικατοπτρίζουν σημαντικές πτυχές ενός γεγονότος που αποκαλούμε αγροτική εξέγερση. Αυτό ισχύει για πολλούς και διάφορους λόγους. Πρώτον, πριν την δημιουργία του Λαϊκού Κόμματος, η οργάνωση που αποκαλούμε Αγροτική Συμμαχία έδωσε στους αγρότες μια μοναδική ευκαιρία να ενεργοποιήσουν την πολιτική τους σκέψη και κριτική μέσα από τις υποσυμμαχίες (suballiances). Τους έδωσε, με άλλα λόγια, την ευκαιρία να σκεφτούν τον τρόπο που θα μπορούσε να οικοδομηθεί ένας νέος συνεταιριστικός τρόπος ζωής. Έδωσε φωνή σε περίπου 40.000 ανθρώπους, οι οποίοι ανέλαβαν πολιτική δράση τόσο στη Νέα Υόρκη όσο και στην Καλιφόρνια, στήνοντας το εκπαιδευτικό δίκτυο της Συμμαχίας. Για περίπου επτά χρόνια, οι αγρότες συμμετείχαν σε ομάδες σε εκατοντάδες υποσυμμαχίες στην περιοχή των Great Plains, εφαρμόζοντας δημοκρατικές μορφές διαχείρισης ενώ αναζητούσαν λύσεις στο πρόβλημα της φτώχειας. Σταδιακά συνειδητοποίησαν τα οφέλη της «συνεταιριστικής διαχείρισης». Με άνεση κατάφεραν να βρίσκουν απαντήσεις στα δικά τους προβλήματα και, την ίδια στιγμή, να ενθαρρύνουν και άλλους να ακολουθήσουν τον δικό τους δρόμο. Ανακάλυψαν ένα δημοκρατικό λόγο, ο οποίος στην πραγματικότητα πηγάζει από μια πολύ παλιά κληρονομιά. Ο πολιτικός αυτός λόγος νοηματοδοτούσε την έννοια της ελευθερίας βάσει ενός νέου τρόπου κατανόησης των ανθρώπινων σχέσεων. Αυτός ο λόγος προωθήθηκε αρχικά γύρω στο 1886 και εδραιώθηκε το 1888. Το κίνημα εξαπλώθηκε σε όλα τα μήκη και πλάτη της χώρας.

Ο νέος τρόπος σκέψης που αναπτύχθηκε από τους ανθρώπους της Συμμαχίας βασίστηκε στην ιδέα του συνεταιρισμού μεγάλης κλίμακας. Η Συμμαχική Ανταλλαγή (Exchange Alliance) που οι ίδιοι οικοδόμησαν ήταν ένας από τους πρώτους αυθεντικά εργατικούς θεσμούς. Ο απώτερος στόχος αυτής της οργάνωσης, η προσπάθεια κατανόησης των ανθρώπινων αναγκών κάτω από το πρίσμα της ευμένειας, έδωσε αφορμή να δημιουργηθεί κάτι πολύ περισσότερο από ένα μαζικό κίνημα. Καλλιέργησε μια νέα αντίληψη για τον αυτοσεβασμό και τις φιλοδοξίες των μαζών. Η ελπίδα που προώθησε, σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο, ξεπέρασε αυτό που οι περισσότεροι Αμερικανοί θα μπορούσαν να φανταστούν. Ωστόσο, ο πολιτικός λόγος που ενσάρκωσε τούτη η ελπίδα φέρει το όνομα «Λαϊκισμός [Populism]».

Ο πολιτικός λόγος των καπιταλιστών και των σοσιαλιστών του εικοστού αιώνα αδυνατεί να περιγράψει με ακρίβεια το πραγματικό διακύβευμα στην καρδιά του Αμερικανικού Λαϊκισμού. Αυτός ο λόγος είναι ιδεολογικός. Ως εκ τούτου, ελάχιστα μπορεί να κατανοήσει τί πραγματικά πρεσβεύει το κίνημα αυτό. Η αγροτική εξέγερση δεν μπορεί να κατανοηθεί υπό το πρίσμα αυτών των ιδεολογιών, καθώς ο Λαϊκισμός ήταν κάτι πολύ περισσότερο από μια ιδεολογία (όπως κατανοούμε εμείς σήμερα, στον εικοστό αιώνα, την έννοια της «ιδεολογίας»). Συνεπώς, για τέσσερις γενιές οι Αμερικανοί αδυνατούν να αντιληφθούν ότι αυτή η στιγμή στη δική τους ιστορία ανέδειξε ένα δημοκρατικό ήθος, το οποίο αργότερα υποχώρησε. Υπάρχουν αρκετοί ακόμα λόγοι που οδήγησαν σε αυτό και δεν μπορούμε να τους κατανοήσουμε πλήρως μέσα από τη στενότητα που αναπαράγουν οι ιδεολογικές προσεγγίσεις. Η βιομηχανική κουλτούρα που γέννησε και προώθησε μια νέα ερμηνεία των πραγμάτων, αποτελεί εξίσου πρόβλημα.

Οι Λαϊκιστές δεν ήταν καπιταλιστές ρεφορμιστές, όπως σήμερα κατανοούμε αυτό τον όρο. Δεν ήταν επίσης ούτε σοσιαλιστές. Μέσα από το μαζικό τους κίνημα αναπτύχθηκε μια νέα πίστη στις ικανότητες του ανθρώπου, όντας ον συνεταιριστικό από τη μια αλλά και ον ανταγωνιστικό από την άλλη. Συνεπώς, είναι αδύνατο να κατανοήσουμε το κίνημα αυτό κάτω από τη μυωπική σκοπιά των δύο υποτίθεται αντιμαχόμενων προσεγγίσεων, της καπιταλιστικής και της σοσιαλιστικής. Πολύ περισσότερο, αν οι Λαϊκιστές ήταν όντως περισσότερο δημοκράτες και αγαπούσαν την ελευθερία περισσότερο από όσο εμείς σήμερα, κάτι τέτοιο θέτει υπό αμφισβήτηση την ιδέα της προόδου. Δεν είναι, με άλλα λόγια, η σύγχρονη αντίληψη ανώτερη από αυτή που προώθησε το αγροτικό κίνημα. Κάτι τέτοιο είναι βέβαιο, παρότι μας είναι δύσκολο να το αντιληφθούμε. Οι Λαϊκιστές μπορούσαν να καταλάβουν τί πάει να πει δημοκρατικός πολίτης πολύ καλύτερα από ότι οι κοινωνίες (σοσιαλιστικές ή καπιταλιστικές εξίσου) που γαλουχήθηκαν με τις αξίες της πρόοδο. Επιπλέον, οι Λαϊκιστές είχαν βαθύτερη πίστη στην ικανότητα του ανθρώπου να δρα μέσα στα πλαίσια μιας δημοκρατίας σε σύγκριση με τους προοδευτικούς. Αν μη τι άλλο, η κουλτούρα και οι ιδέες που αναπτύχθηκαν κατά την περίοδο του Λαϊκίστικού κινήματος είναι πολύ πιο δημοκρατικές σε σύγκριση με την πολιτική κουλτούρα της σύγχρονης Αμερικής. Ενάντια στην παραίτηση που βλέπουμε να επικρατεί αλλά και στην παγίδευση του ανθρώπου εντός των ίδιων των τεχνολογικών του επιτευγμάτων, η Λαϊκίστική πίστη στις ανθρώπινες δυνατότητες φαίνεται παράδοξη. Για τους Αμερικανούς το μεγάλο στοίχημα βρίσκεται στο γεγονός ότι ο Λαϊκισμός αναπτύχθηκε πολύ πριν διαμορφωθεί αυτός ο «προοδευτικός» κόσμος (όπως τον ζούμε σήμερα)…

Απώτερος στόχος των Λαϊκιστών ήταν η εδραίωση μιας «συνεταιριστικής κοινοπολιτείας» ικανή να καταστήσει σεβαστή την αναγνώριση των ικανοτήτων του ανθρώπου. Ήταν αυτό το συνεταιριστικό που έδωσε ώθηση στην ανάπτυξη ενός λαϊκού κινήματος, δίνοντας σε εκατοντάδες χιλιάδες φτωχούς αυτό που ο Martin Luther King αργότερα αποκαλούσε «sense of somebodiness [αίσθηση σημαντικότητας]». Οι αγρότες διατύπωσαν ένα συλλογικό αφήγημα στο όνομα της κοινής τους προσπάθειας να διεκδικήσουν τον έλεγχο της ατομικής τους ζωής. Από τα δύσκαμπτα πολιτικά δόγματα που κυριαρχούν σήμερα, ο Λαϊκισμός φαίνεται πως έχει αντλήσει πάρα πολλά αλλά και πάρα πολύ λίγα. Το γεγονός αυτό, από τη μια παρέχει μια αίσθηση παρηγοριάς στις δύο ανταγωνιστικές παραδόσεις (σοσιαλισμός και καπιταλισμός) αλλά, από την άλλη, οδηγεί τους υποστηρικτές αυτών των δογμάτων σε απογοήτευση.