Ζαν-Κλωντ Μισεά & Τζορτζ Όργουελ – Προσχέδιο μιας βοηθητικής γλώσσας
Όπως είδαμε, μόνο τυχαίο δεν είναι το γεγονός ότι ένα από τα πιο διαυγή κείμενα σχετικά με τον ολοκληρωτισμό είναι ένα μυθιστόρημα. Αντίστοιχα, η κεντρική θέση που λαμβάνει μέσα στο 1984 η κατασκευή της Νέας Ομιλίας [Newspeak] απλώς αντανακλά τις παλιότερες αναλύσεις του Όργουελ σχετικά με τον ρόλο της γλώσσας εντός μιας κοινωνίας κυριαρχούμενης από την Ιδεολογία. Διότι, όπως φυσικά αντιλαμβάνεται κανείς, η Νέα Ομιλία συνιστά την πιο ακραία εκδοχή της «ξύλινης γλώσσας» των ιδεολόγων…
Αναγωγισμός, άγνοια ελέγχου και αναζήτηση της αλήθειας
Στον 21ο αιώνα η σχέση μας με την αλήθεια είναι άκρως ανησυχητική και προβληματική καθώς οι περισσότεροι από εμάς διαβάζουν «ειδήσεις» από τα κοινωνικά μέσα και από πηγές ενημέρωσης (συστημικές και μη) που επιλέγουμε με βασικό κριτήριο αυτό που μας κάνει να νιώθουμε καλά και μας (αυτό)επιβεβαιώνει. Όμως αυτή μας η επιλογή, στην πραγματικότητα, δημιουργεί έναν θάλαμο αντήχησης (echo chamber). Δηλαδή έναν χώρο όπου αυτές οι πεποιθήσεις (σαν ηχώ) υποστηρίζονται από τη συντριπτική πλειοψηφία όσων γράφουν, σχολιάζουν και τελικά μοιράζονται τις ίδιες απόψεις. Έτσι ο καθένας που συμμετέχει σε αυτό το χώρο γίνεται όλο και πιο σίγουρος ότι αυτό που αναπαράγεται εσωτερικά είναι και η «αλήθεια». Θεωρούμε ότι σε ένα τέτοιο περιβάλλον γενικευμένης σχετικοποίησης, με στόχο να ενισχύσουμε την κριτική μας σκέψη και να αναζητήσουμε («επαναφέρουμε») περισσότερη αλήθεια στη ζωή μας, είναι χρήσιμη η εξοικείωσή μας με τις λεγόμενες λογικές πλάνες (ή σφάλματα λογικής).
Ορίζοντας την πολιτική
Στην καθημερινή της χρήση η «πολιτική» είναι μια βεβαρυμμένη λέξη πολύ συχνά έρμαιο προσχηματισμένων απόψεων. Πολλοί σκέφτονται την πολιτική σαν μια «βρώμικη λέξη» που ανασύρει εικόνες έντασης, διάσπασης, βίας, απάτης, χειραγώγησης, ψεύδους. Το 1775 ο Samuel Johnson είπε: «Η πολιτική δεν είναι τίποτε περισσότερο από ένα μέσο κοινωνικής ανόδου», ενώ ο Αμερικανός ιστορικός Henry Adams όρισε την πολιτική ως τη «συστηματική οργάνωση των εχθροτήτων». Για τον Max Weber «πολιτική είναι ο αγώνας για την κατάκτηση ή τη διανομή της εξουσίας… για τη νομή των δημοσίων θέσεων», ενώ για τον Paul Valéry «πολιτική είναι η τέχνη να εμποδίζεις τους ανθρώπους να ασχολούνται με ό,τι τους αφορά». Κάθε απόπειρα ορισμού της πολιτικής συνεπώς, προϋποθέτει την προσπάθεια απεμπλοκής του όρου από τέτοιου είδους προκατασκευασμένους συνειρμούς. Ακόμα και αναγνωρισμένες αυθεντίες δεν μπορούν να συμφωνήσουν πάνω στη φύση του αντικειμένου. Έτσι η πολιτική ορίζεται με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους: ως η άσκηση εξουσίας, η άσκηση αυθεντίας, η λήψη συλλογικών αποφάσεων, η κατανομή περιορισμένων πόρων, η πρακτική της εξαπάτησης και της χειραγώγησης κ.λπ.
Πραγματικότητα: το ισχυρότερο εργαλείο
Μόνο που όλη αυτή η απελευθέρωση από την αλήθεια, την αντικειμενικότητα και τον ρεαλισμό δεν είχε τα χειραφετητικά αποτελέσματα που προφήτευαν οι μεταδομιστές, μεταμοντέρνοι, μετα-θεμελιοκράτες, σχετικιστές, αντιαυταρχικοί της αριστεράς (και της προόδου), μαζί και οι περισπούδαστοι φιλελευθεριακοί καθηγητάδες στα αμφιθέατρα του δυτικού πολιτισμού. Η υπόθεση ότι ο «πραγματικός κόσμος» θα γίνει «ένας ακόμη μύθος» δεν επαληθεύτηκε. Στην πραγματικότητα, όχι μόνο δεν είδαμε την απελευθέρωση από τα δεσμά του στιλ και μιας «καταπιεστικής, μονολιθικής και κλειστής πραγματικότητας», αλλά μπροστά στα μάτια μας ολόκληρος πραγματικός κόσμος καθίσταται αντικείμενο εκπόρνευσης από την ψηφιακή φρενίτιδα και την κατανάλωση χρόνου στα λεγόμενα «social media».
Abyssus abyssum invocat (Η άβυσσος εκκαλεί την άβυσσο)
Μαζί με την σταδιακή παρακμή της αμερικανικής αυτοκρατορίας, θα πρέπει να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε ότι βρισκόμαστε και στη δύση της φιλελεύθερης «δημοκρατίας». Στην πραγματικότητα, η κατάρρευση του φιλελευθερισμού -τουλάχιστον όπως τον γνωρίζαμε μέχρι χθες- βαδίζει χέρι χέρι με το τέλος της Αμερικανικής ηγεμονίας, και την ανάδυση ενός πολυπολικού (bipolar) μοντέλου, όπου διάφορες δυνάμεις, από την Κίνα, την Ρωσία, την αναδυόμενη Ινδία, συγκεκριμένα κράτη του Αραβικού κόσμου, ανταγωνίζονται τις δυτικές υπερδυνάμεις. Πράγματι διαφαίνεται ένας αντιφιλελεύθερος και αντικοινοβουλευτικός ορίζοντας που βασίζεται όλο και περισσότερο στο γενικό κλίμα δυσπιστίας απέναντι σε ένα σύστημα που μέχρι χθες υποσχόταν ότι είναι το μόνο που μπορεί να εγγυηθεί πολιτικά δικαιώματα, ελευθερίες και ευημερία.
Προσφυγικό, ανθρωπισμός και πολιτική
Η πρόσφατη ανατίναξη της Μέσης Ανατολής και Βόρειας Αφρικής δημιούργησε ένα τεράστιο προσφυγικό ρεύμα, ικανό να συγκριθεί μόνο με την Παλαιστινιακή προσφυγιά από το 1948 και για τρεις δεκαετίες, στην ίδια πάνω-κάτω περιοχή. Αυτή τη φορά, το ρεύμα, ογκούμενο από τη διασταύρωσή του με τις μόνιμες μεταναστευτικές ροές των αρχών του 21ου αιώνα, άγγιξε καθοριστικά την ευρωπαϊκή ήπειρο και φυσιολογικά πρώτη και καλύτερη την ανατολική της πύλη στη Μεσόγειο, την Ελλάδα. Η ελληνική κυβέρνηση, σημαντικό μέρος της αντιπολίτευσης, αλλά και το μεγαλύτερο τμήμα των ελίτ της αναπαραγωγής (η συντριπτική πλειοψηφία των ΜΜΕ, διανοούμενοι, καλλιτέχνες, τηλεπερσόνες, κλπ.), περιγράφουν το προτεινόμενο και ακολουθούμενο σχέδιο διαχείρισης της κρίσης, ως εμπνεόμενο από τις αρχές του ανθρωπισμού…
Δημοκρατία και συντήρηση ενός κοινού κόσμου
Είναι δύσκολο να δεχτούμε ότι στην πραγματικότητα εξαντλούνται οι βασικές έννοιες που συνόδευαν τον μοντερνισμό: η κοινωνικοποίηση, η ισότητα και η ελευθερία. Καθεμιά από αυτές, για διαφορετικούς λόγους, μοιάζει να χάνει το νόημά της. Και είναι δύσκολο κυρίως γιατί η κοινή γνώμη -την οποία σήμερα οι πολιτικές προσπαθούν με κάθε μέσο να παραβλέψουν- θεωρεί ότι η απάντηση στην κρίση των αξιών και στη γενική δυσφορία, βρίσκεται στην προσπάθεια να ανακατασκευαστούν οι προηγούμενες συνθήκες, επιτρέποντας έτσι μια γενική αποκατάσταση αυτών των αξιών. Μια κατανοητή και λογική αντίδραση, που όμως αποδεικνύεται ανώφελη, καθώς δεν λαμβάνει υπόψη το γεγονός ότι η κρίση εξαρτάται και οφείλεται στην εγγενή εξάντληση εκείνων των αξιών και αρχών (πολιτικών και ηθικών) που υποτίθεται ότι πρέπει να αντιπροτείνουμε. Η απίθανη απόδειξη (probatio diabolica) ότι μπορεί να υπάρξει ένας άλλος, καλύτερος και δικαιότερος, κόσμος μπορεί περίφημα να υφάνει την πλοκή ενός παράδοξου και αλλόκοτου θεατρικού. Έργο στο οποίο καθένας ηθοποιός αγωνίζεται να αποδείξει ότι μόνο εκείνος έχει διαφορετική όψη, ενώ στην πραγματικότητα όλοι οι συντελεστές του δράματος έχουν την ίδια φάτσα.
Πολιτισμική ηγεμονία και πολιτική ορθότητα
Ο όρος είναι ιδιοφυής γιατί όταν κάποιος ρωτά ποια είναι η θεωρία, παίρνει την απάντηση ότι η ίδια η κριτική είναι η θεωρία. Με άλλα λόγια, σύμφωνα με την Κριτική Θεωρία, ο καλύτερος τρόπος για να καταρρεύσει η δυτική κουλτούρα και η καπιταλιστική τάξη, δεν είναι να οικοδομήσουμε μια εναλλακτική λύση και στη συνέχεια να περιμένουμε υπομονετικά τους ανθρώπους να ενταχθούν αυθόρμητα. Σύμφωνα με τη θεωρία, οι άνθρωποι θα αρνούνται πάντα να ενταχθούν, διότι έχουν καταστεί αδύναμοι να φανταστούν μια εναλλακτική λύση πέρα από το status quo. Όσο οι άνθρωποι θα ζουν υπό την καταπίεση της υπεύθυνης οικονομικής τάξης (στη θεωρία τους) από την φροϋδική κατάσταση καταπίεσης- οι μάζες δεν θα είναι σε θέση να φανταστούν μια εναλλακτική λύση και να την αγκαλιάσουν. Μοιάζει με την πλοκή μιας γνωστής ταινίας, σωστά; Ο κινηματογράφος εξάλλου είναι ένα από τα πιο αποτελεσματικά μέσα εκπροσώπησης της Κριτικής Θεωρίας, όπως ακριβώς και η μεταμοντέρνα τέχνη και η ποπ μουσική.
Εμείς και o μαζικός κόσμος των αντιφάσεων
Τώρα η σκιά του βασιλιά με το σκότος της φυλακίζει το νου νέων κυνικών ανθρώπων που κλεισμένοι στην ιδιωτική τους σφαίρα ονειρεύονται χρυσά κλουβιά άμοχθης ευδαιμονίας. Επιτρέψαμε όλα τα νοήματα γύρω μας να στρογγυλέψουν κι όμως εξακολουθούμε να φοβόμαστε μην κοπούμε. Ζούμε σε έναν κόσμο λέξεων, ερμηνειών, ερμηνείας των ερμηνειών, φοβίας των λέξεων, φοβίας των ερμηνειών, αλλά όταν έρχεται η κρίσιμη στιγμή τα λόγια απουσιάζουν και τελικά βλέπουμε τον εαυτό μας αδύναμο να ερμηνεύσει οτιδήποτε θα μπορούσε να ερμηνευτεί δίχως να απαιτούνται φιλοσοφικές διατριβές, αλλά με μια δόση κοινής λογικής (common sense, όπως θα έλεγε ο George Orwell).
Οικολογισμός και κοινωνική οικολογία του Murray Bookchin
Από την περίοδο της βιομηχανικής επανάστασης, η ανάγκη αποκοπής ή φυγής του ανθρώπου από τη φρενίτιδα του καταναλωτισμού και του αστικού τρόπου ζωής εκφράστηκε ποικιλοτρόπως από τους συγγραφείς και τους καλλιτέχνες της εποχής και μία νέα τάση, του Ρομαντισμού, αναδείχτηκε, στην οποία η φύση κατείχε πρωταγωνιστικό ρόλο είτε ως πηγή δύναμης που προκαλούσε δέος, τρόμο και έναν απόκρυφο μυστικισμό είτε ως οδηγός για την επιστροφή στην παράδοση και στις ρίζες, την επιστροφή στην αμόλυντη αγροτική ζωή. Τα παραπάνω στοιχεία συνδέθηκαν με τα εθνικιστικά κινήματα του 19ου αιώνα την περίοδο της δημιουργίας των εθνικών κρατών στην Ευρώπη και κατά τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα αποτέλεσαν μέρος του πολιτικού προγράμματος του πρώτου κινήματος με πολιτικό προσανατολισμό και οικολογικές ευαισθησίες, του ναζιστικού κόμματος του Χίτλερ…
Η υγειονομική κατάσταση έκτακτης ανάγκης που ταλαιπωρεί τον πλανήτη εδώ κι έναν περίπου χρόνο έφερε την Δύση αντιμέτωπη με μια πρωτόγνωρη κρίση: κρίση όχι μόνο ανθρωπιστική ή ηθική, αλλά και κρίση αυτογνωσίας […]
Το ανά χείρας τεύχος αποτελεί μια προσπάθεια χαρτογράφησης όχι μόνο του ομιχλώδους τοπίου στο οποίο δρουν, φανερά ή υπογείως, οι δυνάμεις εκείνες που κυοφορούν το μέλλον, αλλά και των τρόπων εκείνων με τους οποίους ο σύγχρονος άνθρωπος δύναται να στοχαστεί το μέλλον του, τις σχέσεις του με τον εαυτό του και το ίδιο του το σώμα… Flectar, non frangar!
Περιεχόμενα 3ου Τεύχους
1. Προοίμιο
2. Γιώργος Κουτσαντώνης, Το παγκόσμιο χωριό και η ειρωνεία της ιστορίας.
3. Θεόδωρος Ντρίνιας, Παγκοσμιοποιητική διαδικασία: τέλος, υποχώρηση η μεσοβασιλεία;
4. Μιχάλης Θεοδοσιάδης, Η βελτιόδοξη και ανθρωποκεντρική ευκοσμία, η κοινή ευπρέπεια και ο λαϊκός οικουμενισμός.
5. Νίκος Σγουρομάλλης, Το σώμα πριν και μετά το τέλος του κόσμου.
6. René Guénon (μετάφραση), Προς την αποσύνθεση.
7. Niklas Luhmann (μετάφραση)
Περιγράφοντας το μέλλον.
8. Αλέξανδρος Μπριασούλης, Το ατέρμονο τέλος της μετανεωτερικής κοινωνίας.
9. Θεόδωρος Παπαϊωάννου, Το 2020 ο Προμηθέας παραμένει δεσμώτης.
♣